Interviews

Leen Steyaert is complementair gezondheidsbegeleidster, voedingsdeskundige, borstweefseltherapeute en naturopaat. Ze helpt in haar praktijk vrouwen die zoeken naar een optimale balans. Daarnaast is Leen ook zelfstandig menopauzeconsulente en vandaag stellen we haar enkele vragen over dit onderwerp.

☛ Bekijk Leen Steyaerts website

Leen, hoe ben jij in de functie van menopauzeconsulente terechtgekomen?

Door jaren op mijn praktijk te werken met vrouwen en hun hormonen, en ik ineens vroeger dan verwacht zelf in de menopauze terecht kwam op mijn 47 jaar, heb ik mij volledig toegelegd op deze levensfase.

Een uitgeverij vroeg me om een boek over de menopauze te schrijven en ik dacht waarom niet? In dit boek “Stralend door de Menopauze” heb ik als basis mijn eigen menopauze en alle lichamelijke en emotionele veranderingen die ermee gepaard gingen gebruikt.

Prompt werd ik dan ook de eerste Vlaamse menopauzeconsulente, een nieuw beroep in Belgie dat toen nog niet bestond. Jaren heb ik me zo kunnen profileren tot er een paar jaar geleden een opleiding menopauzeconsulent aan de hogeschool te Kortrijk zich ontwikkelde. Ik gaf daar les en zo konden er meer collega’s zich ontwikkelen tot deze zeer welgekomen specialiteit. De grootste groep vrouwen zit nu in de menopauze en zij kunnen best wat begeleiding gebruiken.

Kan jij kort even uitleggen op welke manieren de menopauze zich manifesteert?

Elke menopauze is anders, die van je moeder, je vriendin, je buurvrouw, en elke menopauze of overgang manifesteert zich ook anders. Je kan het vergelijken met een blauwdruk.

Meestal begint de overgang met veranderingen in je menstruatiepatroon. Je bloedingen worden heviger of net minder hevig. Je hebt eens wat bruin verlies of je menstruatie stopt enkele maanden. Ook krijg je het dikwijls te warm. Je merkt dat soms zelfs niet op in het begin. Maar als de welbekende en beruchte overgangsverschijnselen – de opvliegers – je overweldigen dan weet je meestal wel hoe laat het is. Je gaat slechter slapen en je kan lijden aan humeurschommelingen. Ook worden je slijmvliezen droger, je ogen, je neus en je vagina.

Op termijn als het oestrogeen verder daalt kan je nog meer klachten krijgen maar veel van die klachten zijn ook eigen aan het verouderingsproces zoals osteoporose en gewichtstoename.

Een derde van de vrouwen heeft eigenlijk weinig of geen klachten, en een derde gaat helemaal onderuit in de menopauze maar gelukkig kan en hoeft dit niet zo te zijn. Er zijn genoeg oplossingen om aan te bieden zodat je stralend door de menopauze kan gaan. Zo refereer ik naar mijn eerste boek over de overgang: “Stralend door de menopauze”

Zie jij in je praktijk verschillen in menopauzesymptomen in vergelijking met een aantal jaren terug?

Ik zie verschil in die zin dat hulp of inlichtingen vragen betreffende het overgangsproces meer en meer toegankelijk wordt, er zijn meer en meer hulpverleners. Vrouwen gaan echter ook sneller hulp vragen en zich ook op tijd informeren van wat kunnen ze doen om dit proces optimaal te laten verlopen.

Vroeger werkten er maar weinig vrouwen buitenhuis op deze leeftijd en ze konden dan gedurende de dag eens een “dutje” doen als ze een moeilijke nacht hadden gehad maar nu wil een vrouw van vijftig met een dynamische job actief blijven en er goed willen blijven uitzien, een leuk sociaal leven praktiseren en heeft ze geen tijd om veel klachten te hebben. Dat is allemaal heel mooi en moedig maar toch is het belangrijk om even stil te staan bij de overgang en te overpeinzen waar je nu staat in het leven.

Op je 50 ben je op de top van alles: van je kunnen fysiek en geestelijk, maar ook van je verantwoordelijkheden. Een job, een gezin, meestal nog studerende kinderen, ouder wordende ouders die ook wat zorg vragen etc. het is niet altijd goed te combineren. Op dat moment roofbouw op je lichaam plegen is snel gebeurd. Net nu het belangrijk is om je af te vragen: doe ik mijn job nog graag, hoe zie ik het laatste en derde deel van mijn leven eruit, wat verwacht ik nog van het leven.

Ook komen er tijdens de menopauze veel gezondheidsklachten de kop opsteken die voor de menopauze gemakkelijker genegeerd konden worden of waarbij je denkt: het gaat wel over maar die in de menopauze net doordat je hormonen beginnen te schommelen tot uiting komen.

Wat me ook opvalt is dat er ook steeds meer jongere vrouwen in de overgang komen. Daar steekt ook nog een hele theorie achter.

Hormoontherapie is een van de bekendste behandelingen van de menopauze. Wat is jouw mening hierover?

Ik ben voorstander van de bio-identieke hormoontherapie. Dat zijn geen natuurlijk hormonen; ze worden wel in een labo gemaakt en komen uit de zoete Yam maar ze zijn biochemisch identiek aan je eigen lichaamshormonen. Met andere woorden ze passen op dezelfde celreceptoren, toegangswegjes tot je cellen, als je eigen lichaamshormonen.

Er is veel onwetendheid en veel verkeerd begrepen onderzoeken over hormonen omdat er dikwijls geen onderscheid gemaakt worden met synthetische hormonen die niet lichaamsidentiek zijn.

Vrouwen nemen soms meer dan 30 jaar een synthetische anticonceptiepil waarvan toch bewezen is dat ze een grote negatieve impact op je lichaam hebben, maar niemand die daar bezwaar tegen maakt.  Als je door het nemen van de pil 30 jaar geen eigen hormonen hebt gebruikt en deze synthetische hormonen moet stoppen op je 50 (omdat het risico op trombose stijgt) kan het kaartenhuisje in elkaar vallen als de compensatiemechanismen in je lichaam niet voldoende werken.

Ineens moet je lichaam terug in gang schieten en voor eigen hormonen zorgen terwijl in de menopauze net je hormonen wegvallen. Dit is heel contradictorisch en hierdoor zien we dat veel vrouwen helemaal onderuit gaan in die menopauze of naar huis worden gestuurd met anti-depressiva want het mogen zeker geen hormonen zijn.

Hierbij komt nog dat bio- of lichaamsidentieke hormonen amper iets kosten omdat er geen patent kan op genomen worden. Deze hormonen oestrogeen (in gel of pleisters) en progesteron (ovule) worden toegediend via de huid en vaginaal opgestoken.

Zijn er bepaalde voedingsbronnen die kunnen helpen bij het verminderen van menopauzesymptomen?

Over voeding valt er heel wat te zeggen. We zien duidelijk dat bepaalde voedingswaren enorme triggers zijn voor menopauzeverschijnselen en dat zijn vooral alcohol, koffie, suiker, geraffineerd voedsel. Andere voedingsstoffen zoals verse groenten, fruit en kruiden zijn dan eerder heilzaam en verminderen (zelfs volledig soms) de klachten.

Over soja is het laatste woord nog niet gezegd. Veel onderzoeken spreken elkaar tegen. Als je sojaproducten neemt om hun heilzame werking neem dan gefermenteerde soja.

De menopauze wordt soms gezien als het einde van de seksualiteit. Wat is jouw advies op dit vlak?

Bij de mens wordt zin in seks voor 30 procent bepaald door hormonen en 70 procent door randvoorwaarden. Belangrijk is of je je partner nog aantrekkelijk vindt of de relatie nog goed is of er intimiteit is of je afwisseling vindt in de manier waarop je seks beleeft. Ik zal niet ontkennen dat bij veel vrouwen seks ook rond vruchtbaarheid draait. Eens ze hun vruchtbaarheid verloren zijn kan het zijn dat ze zichzelf minder aantrekkelijk vinden en hun zin in seks mede ook door het tekort aan hormonen met de noorderzon verdwijnt.

Ik bekijk altijd hoe belangrijk de seksualiteit is binnen de relatie. Is het belangrijk dat er pure seks blijft bestaan of is er eerder plaats gekomen voor intimiteit waarin liefde, geborgenheid en een  lang voorspel toch waarborgen garandeert voor het liefdesspel.

Een aantal supplementen kunnen het libido opdrijven als ook hormoontherapie maar nogmaals aandacht, communicatie en intimiteit voor elkaar blijft het belangrijkste ook bij seksualiteit.

De menopauze gaat vaak gepaard met een slechtere slaapkwaliteit. Hoe pak jij dit aan?

Meestal doe ik eerste een slaapanalyse. Worden de essentiële elementen die je en goede slaap bevorderen wel nageleefd?

• Niet te laat eten en zeker geen zware maaltijd enkele uren voor het slapen.
• Is je kamer goed verduisterd.
• Een tijd voor het slapen niet naar blauw licht kijken, dus tv en laptop en gsm op geel licht, night shift zetten.
• Slaaprituelen zijn belangrijk, neem een warm bad, doe je pyjama al een uurtje voor het slapen aan en ontschmink je op dit moment.
• Ga slapen bij de eerste aandrang etc.

Zijn deze maatregelen niet voldoende dan schrijf ik een voedingssupplement voor met valeriaan, passieflora, ashwagandha of melatonine.Ook meditatie en ademhalingsoefeningen werken slaapbevorderend.

Bio-identieke hormonen hebben een zeer grote positieve invloed op de slaap.

Aankomen in de buikzone is bijna onvermijdelijk tijdens de menopauze. Hoe valt dit te verklaren?

Door de rollercoaster aan veranderingen die je vrouwelijke hormonen ondergaan, verminderen je vrouwelijke hormonen  en dit heeft invloed op de manier waarop de vetopstapeling in je lichaam zich manifesteert. Dit heeft een invloed op je lichaamsvormen. Je taille verdwijnt en het vet manifesteert zich meer op de buik.

Nog een oorzaak is dat door verschillende oorzaken je stresshormoon cortisol verhoogt wat op zijn beurt je ook meer buikvet bezorgt. Slecht slapen, prikkelbaarheid werkt dit proces nog eens in de hand en hierdoor wakker je een grotere eetlust aan en ga je suikers verorberen en snakken naar comfort food. Bewegen is hierbij het sleutelwoord waar krachttraining na de menopauze zeker onderdeel moet maken van je programma. Hierdoor zal je meer spieren opbouwen. Vergeet echter ook je voeding niet, ze is immers de brandstof van je lichaam zeker in de periode van transitie.

Overgewicht is voor vele vrouwen een zware domper om te verwerken. Ze doen soms  hun uiterste best en slagen er niet in om nog maar een kilootje af te slanken. Daar zijn dikwijls een hele reeks redenen voor maar dat hun stofwisseling in de war geraakt is een waarheid als een koe. Daarom ontwikkelde ik zelf een programma, MenoCure waarin ik er toch ben in geslaagd om vrouwen op een medisch verantwoorde manier af te laten slanken.

Heb jij een tip voor vrouwen die nu de menopauze doormaken?

Omarm je zelf en je nieuwe lichaam. Focus op hetgeen er wel is en niet op wat je verloren bent. Je zal versteld staan en zien dat er veel nieuwe mogelijkheden op je afkomen.

Pak al je gezondheidsproblemen aan indien je dit nog niet voor de overgang gedaan hebt. Eet en leef gezond eet en zorg voor een stabiel gewicht zodat de transformatie verder ten volle kan gebeuren.

Informeer je, lees boeken over de menopauze en pas toe wat ze je aanbevelen.

Lukt dit niet neem dan contact op met een gespecialiseerde hulpverlener. Dat kan je arts, therapeut of osteopaat zijn.

De boeken van Leen: 

• Stralend door de menopauze
• Leef en eet volgens je OERRITME
• Stop de rush!
• Jouw menopauzeplan
• Over Borsten: verschijnt deze maand

Wouter de Jong (36) is gezondheidsexpert en geeft voltijds zijn kennis door als docent Orthomoleculaire voeding via lezingen, workshops en presentaties. Vandaag vragen we Wouter hoe we ons lichaam gezond kunnen houden via de Orthomoleculaire aanpak.

☛ Bekijk Wouters website

Wouter, hoe ben jij in de wereld van gezondheid en voeding terechtgekomen?

Toen ik 18 was begon ik met fitness, ik woog toen 55 kg bij 1.80 meter. Hoewel mijn training goed was kwam ik geen gewicht aan. Toen ik na tips van anderen in de sportschool mijn voeding ging aanpassen, groeide ik uit mijn kleding! Ik was dusdanig geïnteresseerd in de effecten van voeding op het lichaam dat ik Voeding & Diëtetiek ging studeren. Gezondheid heeft mij altijd al beziggehouden, zowel de theorie als praktijk.

Jouw website heet “pro active medicine”; wat is de gedachtengang hierachter?

Om gezond te zijn en te blijven moet je investeren. Pro Actief, dus vooraf en niet achteraf. Preventie is het sleutelwoord!

Je bent docent Orthomoleculaire voeding. De Orthomoleculaire geneeskunde gaat uit van het zelfherstellend vermogen van het lichaam. Kan je dit nader toelichten?

Om gezondheid en alle lichaamsfuncties optimaal in stand te houden is goede voeding één van de belangrijkste speerpunten. Ons lichaam heeft een gigantisch zelfherstellend vermogen, mits er voldoende “bakstenen en cement” (macro- en micronutriënten) aangeleverd worden, middels voeding en suppletie. Dat is wat de Orthomoleculaire geneeskunde nastreeft.

Kan een ziek lichaam via enkel voeding, supplementen en een aangepaste levensstijl genezen worden? 

In mijn lessen en presentaties geef ik altijd aan dat er ergens tussen de 10 – 90% verbetering mogelijk is. Hoe fanatieker iemand aan de slag gaat met de tips, trucs en adviezen, hoe hoger dit percentage uit zal pakken. Als bij genezing een percentage van 100% hoort dan moet ik mensen teleurstellen. Niet altijd is alle schade meer te herstellen helaas.

Geloof jij dat reguliere medicatie en een orthomoleculaire aanpak kunnen samengaan?

Ja, absoluut. Of deze twee werelden echter ooit samen gaan werken (complementair) vraag ik mij af. Naar mijn mening is dat iets wat heel mooi zou zijn, maar niet realistisch is. Ik geloof er zelf niet in. Mensen werken te veel op hun eigen eilandjes.

Naast voeding en beweging kunnen ook emoties onze gezondheid beïnvloeden. Kan jij dit mechanisme uitleggen?

Alles hangt met elkaar samen: onze geestelijke gezondheid vertelt ons of we wel of niet willen bewegen. En of we gaan voor een duurzame gezonde maaltijd of een snelle snack. Dit werkt allemaal met stofjes in ons lichaam, zoals neurotransmitters en hormonen. Een voorbeeld: na een nacht slecht slapen door piekeren bijvoorbeeld, heb je overdag meer honger en ben je minder verzadigd na een maaltijd. Dit komt omdat het hormoon ghreline (hongergevoel) dan hoger is (dan bij goede nachtrust) en leptine (verzadiging) laag.

Wat is jouw mening over adaptogenen en noötropen?

Deze zijn extreem interessant als je het maximale uit je geestelijke en cognitieve gezondheid wilt halen. Adaptogenen werken modulerend en zorgen voor optimalisatie. Denk bijvoorbeeld aan Ashwagandha of Rhodiola. De noötropica werken op de hersenen en geven een enorme focus. Er zijn zowel natuurlijke stoffen als chemische. Denk bij de laatste aan Modafinil of de Racetammen.

Als je één tip mag geven aan onze lezers, welke zou die zijn?

Dat met stressreductie en slaapoptimalisatie je meer kunt bereiken dan met voeding + beweging gecombineerd!

Floris, hoe is jouw interesse in het onderwerp ‘slaap’ ontstaan?

Dat is tweeledig. Ten eerste heb ik ongeveer 13 jaar in de financiële sector gewerkt. Op een gegeven moment kwam ik erachter dat dat niet helemaal mijn leven was. Daardoor ging ik slechter slapen en kwam ik ‘s morgens niet meer met plezier mijn bed uit.

Ten tweede is het zo dat mijn echtgenote in de jaren 1990 studeerde in Duitsland aan de Fachhochschule in Keulen. Begin 2000 is ze een slaapadviescentrum begonnen in het Antwerpse. Daar ben ik zijdelings bij betrokken geweest en sindsdien zit ik er middenin.

8 uur slaap wordt doorgaans als de norm gehanteerd. Vind je dit een goede richtlijn?

Het is niets meer dan een richtlijn en een gemiddelde. Met gemiddelden moet je steeds oppassen. Stel, je zit met een aantal mensen op de bus en er stapt iemand op met een gewicht van 150 kg, dan zal het gemiddelde gewicht van de passagiers een beetje stijgen. Stapt er een miljardair op deze bus, dan zal het gemiddelde inkomen van deze passagiers dramatisch stijgen.

Leeftijd speelt een grote rol bij het aantal gemiddelde uren slaap dat iemand nodig heeft. Een baby slaapt gemiddeld 16 uur, een puber heeft een uur of 9 nodig en een volwassen adolescent (vanaf 18 jaar) heeft 7 à 9 uur nodig. Slaap is natuurlijk individueel en daar zit het addertje onder het gras – mensen beginnen te panikeren als ze geen 8 uur geslapen hebben. Het psychologische aspect speelt hier dus een rol. Hoe dan ook, kun je 7 à 9 uur nemen als richtlijn om goed te slapen.

Dieet speelt een rol bij ons slaappatroon. Welke voedingsmiddelen kunnen we maar beter vermijden?

Een gezonde darm is nog belangrijker dan voeding. Voeding heeft natuurlijk een grote invloed op de gezondheid van onze darmen. In hoofdstuk 6 van mijn boek bespreek ik ook die zogenaamde ‘brain-gut connection’, de relatie tussen de darm en je brein. Wat veel mensen niet weten is dat 80% van de belangrijkste hormonen om goed te slapen in de darm worden aangemaakt. Die hormonen zijn serotonine, melatonine en ook bijvoorbeeld GABA, een neurotransmitter.

Op het moment dat je geen gezonde darmflora hebt, raakt je biologische klok ontregeld. Daarbij speelt voeding een belangrijke rol, maar ook stress zorgt voor disbalansen in de darmen. Naar voeding toe kun je best de snelle koolhydraten en suikers mijden, omdat ze de bloedsuikerspiegel ontregelen. Daardoor krijg je te veel cortisol in je bloed. 

Het hormoon cortisol zorgt er onder andere voor dat je in de ochtend kan opstaan, maar als het niveau aan het eind van de dag te hoog is, gaat het de strijd aan met melatonine, het hormoon dat onze slaap uitlokt. Te veel cortisol in je bloed onderdrukt de aanmaak van melatonine. Complexe of langzame koolhydraten zijn dan weer prima om te eten.

Frequent bewegen helpt om beter te slapen. Hoe verklaar je die link tussen beweging en slaap?

Je hebt verschillende terreinen waarop een goede slaap zich afspeelt:

Allereerst is er de slaapdruk. De slaapdruk bouw je op gedurende de dag; je slaapdruk moet ‘s ochtends laag zijn en ‘s avonds hoog. Je slaapdruk bouw je op door, een, wakker te zijn en, twee, door beweging. Als je de hele dag op de bank hangt, heb je te weinig slaapdruk opgebouwd en zul je moeite hebben met slapen.

Ten tweede is er het bioritme of circadiaans ritme. Ons lichaam zit vol met klokken – je lever heeft een klok, je darm heeft een klok – en die worden allemaal gestuurd door een groepje neuronen in de hersenen. Je moet met andere woorden ervoor zorgen dat je in balans leeft met jouw bioritme. 

Je lichaam heeft per uur tijdsverschil ongeveer een halve dag nodig om zichzelf opnieuw te regelen. Als je bijvoorbeeld naar New York reist, waar een tijdsverschil van 5 uur geldt, heeft je lichaam tweeënhalve dag nodig om te bekomen. Kijk maar naar de zomer- en wintertijd, wat helemaal niet zo onschuldig is als we denken. Veel mensen maken ook gebruik van kunstlicht en schermpjes; we leven dus in een permanente mini-jetlag.

Powernaps roepen gemengde reacties op. Kunnen ze nuttig zijn?

Ongeveer 1,8 miljoen jaar geleden zijn we vanuit de bomen op de grond gaan slapen. Waarom weten we nog steeds niet. Enkele stammen in Oost-Afrika, bijvoorbeeld de San in Namibië, zijn onderzocht om te zien hoe hun slaapritme werkt. Daar kwam uit naar voor dat ze geen monofasische slapers zijn, maar eerder bifasische slapers. (Zie ook dit artikel over bifasische slaap.)

In de wintermaanden slapen de San in een aaneengesloten periode van ca. 8 uur en overdag doen ze een middagdutje van ongeveer 15 à 20 minuten. In de zomer slapen ze ‘s nachts minder lang, eerder 7 uur. Overdag doen ze dan ook nog een powernap. Oudere stammen die weinig invloeden hebben gekend van de Westerse maatschappij, slapen nog steeds bifasisch. 

Wij gooien ons vol met koffie en energiedrankjes om onze slaperigheid overdag te bestrijden, maar daarmee verlagen we categorisch onze slaapdruk. Dus de signalen dat ons lichaam even rust nodig heeft en het beste even zou pauzeren. Dit zorgt ervoor dat je moeite krijgt met in- en doorslapen. Door een powernap te doen zul je cognitief veel beter kunnen functioneren. Het helpt je spieren ontspannen, vermindert verzuring en zorgt voor een betere zuurstofopbouw in het bloed. Een powernap heeft alleen maar gezondheidsvoordelen. 

Heb je echter slaapproblemen, dan zijn powernaps in de regel niet aan te raden. Het beïnvloedt je slaapdruk en dit kan averechts werken bij personen met slaapproblemen.

Veel mensen slapen slechter tijdens de zomertijd. Heb jij een tip die hierbij kan helpen?

Gelukkig willen ze deze poppenkast afschaffen. Dit jaar moet een definitieve beslissing genomen worden over het winter- of zomeruur. Mij maakt het niet uit. Het winteruur sluit meer aan bij ons natuurlijke ritme. Het zomeruur is destijds ingevoerd om energie te sparen, maar dit blijkt achteraf maar zeer gering te zijn.

Bij het veranderen van het uur kun je vier dagen ervoor elke dag een kwartier eerder (winteruur) of later (zomeruur) in je bed duiken. Na de vierde dag heb jij dan je bioritme stapsgewijs aangepast aan de nieuwe tijd

Er wordt wel eens beweerd dat de uren voor middernacht dubbel tellen. Klopt dat?

Het antwoord is wel degelijk ja. Alleen, het zijn niet enkel de uren voor twaalf uur, het zijn eigenlijk de eerste vier uur van de nacht die ontzettend belangrijk zijn. Ons bioritme is bepaald door Moeder Natuur. In de regel kunnen we als mensen vijftien à zestien uur actief zijn en de rest van de tijd slapen we als het goed is.

Als we leven zoals de Flintstones, volgens het ritme van de zon en de maan, komt de melatonine-piek ergens tussen 8 en 9 uur ‘s avonds. Op dat moment worden de meeste mensen slaperig en krijgen ze te maken met een verminderd bewustzijn. Eigenlijk zouden we dan moeten toegeven aan onze slaap en in bed kruipen. Door het gebruik van kunstlicht echter, gaan we nog een of twee uur door. 

Tussen circa 10 uur ‘s avonds en 2 uur ‘s nachts vindt de kernslaap plaats. De kernslaap betreft het eerste deel van de nacht en daar worden twee belangrijke hormonen aangemaakt, namelijk melatonine en het menselijke groeihormoon. Neem je een uur van die vier uur af, dan heb je ook een uur minder dat je lichaam die hormonen aanmaakt.

Vind je dat een slaapritueel kan helpen om een betere nachtrust te verkrijgen?

Absoluut, ons brein is verzot op regelmaat. Hoe meer regelmaat het brein heeft – kijk maar naar kleine kinderen, die slapen het best thuis – hoe beter. Wij volwassenen denken dat we routine niet nodig hebben, maar we hebben het net zo hard nodig als kleine kinderen. 

Het gaat niet om het aantal routines, maar vooral dat je routines hebt. Dus een sterk ochtend- en avondroutine bijvoorbeeld. Een routine om op te staan, een routine om naar bed te gaan enzovoort. Je hebt bijvoorbeeld ook routines nodig om je werk los te laten, om aan een goede dag-afbouw te doen. Je checkt bijvoorbeeld om 17:00 uur voor de laatste keer je mailbox en vanaf dat moment kijk je niet meer naar je telefoon of laptop. Basta! En daarmee geef je je brein instructies dat het tijd is om te ontspannen. Als je altijd maar ‘switched on’ bent, zul je geen goede nachtrust hebben.

Hendrik Cammu is hoogleraar aan de VUB, gynaecoloog, en schrijft in tussentijd voor De Tijd en EOS. Hendrik ken je misschien ook van zijn optreden in het televisieprogramma Van Gils & Gasten. In zijn boek “Wat moet ik nu geloven dokter?” schept hij duidelijkheid in de soms tegenstrijdige onderzoeken naar beweging en voeding.

Hendrik, waarom ben jij als gynaecoloog begonnen met boeken schrijven over beweging en voeding?

Ik geef al jaren lezingen over allerhande medische onderwerpen die ik verstaanbaar maak voor de leek. Vroeg ik na mijn praatje of er nog vragen waren dan gingen die meestal over voeding. Ik kende heel weinig van voeding waardoor ik geen intelligent antwoord kon geven, ik kwam niet verder dan wat clichés. Dat was niet netjes tegenover mijn toehoorders, bijgevolg ben ik, redelijk fanatiek, in het onderwerp gedoken met een boek als gevolg.

De mens is zwaarder dan vroeger, maar leeft ook langer. Hoe komt dit?

Lang leven is een optelsom, meer van dit en minder van dat. Sinds WOII is de welvaart duizelingwekkend gestegen, er is betere gezondheidszorg, mensen zijn zich ook meer bewust van gezondheid, er zijn minder verkeersdoden, veel minder kindersterfte en, het belangrijkste, de kans op  hart/vaataandoeningen zijn fel verminderd grotendeels omdat de mensen minder roken en de kwaliteit van de voeding beter is geworden. Obesitas is de keerzijde van de medaille. Zouden er minder zwaarlijvige mensen zijn dan zou de levensverwachting nog hoger zijn.

Jij bent geen voorstander van het BMI. Hoe gaan we dan wel na of we een gezond lichaamsgewicht hebben?

BMI is interessant als het om hoge waarden gaat 30 of meer. Vanaf 30 ben je zwaarlijvig maar dat wil niet zeggen dat iemand met een BMI van 24 gezond is. Je kent zeker mannen met van die magere armen en benen maar met een dikke buik. Welnu, de buikomtrek is dan een veel betere maatstaf voor gezondheid dan gewicht. Een persoon met een BMI van 28 zonder buik is gezonder dan een persoon met een BMI van 23 met buik. 

Door de menopauze komen vrouwen vaak aan in de buikzone. Hoe verschilt deze vorm van buikvet met ‘normaal’ buikvet?

Geen verschil. Buikvet is niet echt buikvet. Het “gevaarlijke” vet is datgene wat zich rond de darmen opstapelt. Uiterlijk heb je dan een dikke buik. Dit vet is gevaarlijk omdat het dynamisch is, het breekt snel af en bouwt snel op, daardoor is er veel “vetcirculatie” via de bloedvaten. Daardoor kunnen de vetten zich afzetten in de wanden van de bloedvaten.   

Biologische voeding is in opmars, terwijl voeding met bewaarmiddelen en gewassen behandeld met pesticiden worden afgekeurd. Wat is jouw mening hierover?

Ik heb niet echt een mening hierover. Dit is zeer complexe materie. Bio-voeding wil niet zeggen dat het gezonder is, het wil enkel zeggen dat het biologisch is geteeld. Er is geen enkele publicatie die bewijst dat bio-voeding gezonder is. Het is wel duurder. Gevoelsmatig ben ik tegen pesticiden maar ik besef ook wel dat het soms niet te vermijden is. En, in de lage inkomen-landen hebben pesticiden al duizenden en duizenden kinderen van een honger/infectiedood gered. Maar nogmaals, het is te complex om in enkele regels te vatten.

Dat beweging goed voor ons is, weten we ondertussen. Waarom dit zo is, weten minder mensen. Kun jij het even voor ons uitleggen?

Twee soorten bewegen. Uithouding, kweken van fitheid heeft zeer grote cardiovasculaire voordelen (lagere bloeddruk, beter suikermetabolisme, minder LDL cholesterol, meer “lean” spiermassa.) De beste sporten hier zijn stappen en fietsen, eventueel zwemmen. Bij ouder wordende mensen is kracht ook belangrijk (zeker bij vrouwen omdat krachttraining osteoporose tegengaat) omdat sarcopenie (het smelten van de spiermassa) de levensverwachting doet dalen. Mensen met nog een goede spierkracht vallen minder, breken minder vaak een bot, zijn fitter, kortom leven langer. Het volstaat om dagelijks enkele tientallen keren gewichten (2 x 1,5 kg bv.) boven het hoofd te tillen. 

Ondanks dat lichaamsbeweging belangrijk is, hebben sommige mensen een hekel aan bewegen. Hoe kunnen we onszelf motiveren om voldoende te bewegen?

Bewegen zomaar is tegen onze natuur. Lees het hoofdstuk hierover in mijn boek. De kunst is om te sporten met een doel. Naar je werk gaan te voet of met fiets bv. In groep fietsen om mekaar te zien. Op familiebezoek gaan met de fiets. Onze voorouders deden nooit creatieve sporten zoals fitness, jogging of wielertoerisme maar ze bewogen wel meer dan wij? Hoe? Omdat ze bewegen incorporeerden in hun dagelijks leven.

Naast de huisdokter, hebben we er nu ook dokter Google bij. Wat vind jij als arts van die ontwikkeling?

Maakt mij niet uit. Heb er geen enkel probleem mee. Mensen doen maar. Ik juich het niet toe noch veroordeel ik het. Soms is wat ze hebben gelezen op het net een goede openingszet.

Als je onze lezers een tip mag geven, welke zou die zijn?

1° Eén voedingsstof (blauwe bes, kurkuma, et cetera) alleen kan nooit verantwoordelijk zijn voor gezond eten. Voeding is een samenstelling van ingrediënten. De Mediterrane manier van eten bv. is wel gezond. 

2° Tracht “bewegen” in je dagelijks leven in te passen, dan doe je het vanzelf. Joggen maakt je knieën, enkels en heup kapot.  

Elke 2 weken wordt er een nieuw interview gepubliceerd. Vul hieronder je e-mailadres in en ontvang die automatisch in je inbox.

Gertjan Schaafsma is emeritus hoogleraar Voeding & Gezondheid aan de Wageningen Universiteit. Vandaag geeft hij lezingen en werkt hij als onafhankelijk adviseur. We vragen Gertjan wat meer informatie over de laatste vijand in voedingsland: koolhydraten en meer bepaald suiker.

Gertjan, hoe is jouw interesse in voeding destijds ontstaan?

Tijdens mijn militaire dienst heb ik mij beraden op mijn toekomst en liet mij daartoe testen door een beroepskeuzeadviseur. Die raadde mij aan naar Wageningen te gaan waar een nieuwe studierichting Voeding was opgezet door Prof. Dr. C den Hartog.

Ons lichaam heeft koolhydraten, eiwitten en vetten nodig om goed te werken. Over welke verhouding spreken we dan?

Koolhydraten zijn in theorie niet per se onmisbaar, omdat bij voldoende voorziening met eiwitten daaruit via gluconeogenese glucose kan worden gemaakt. Bij extreem koolhydraatarme voeding worden uit vetzuren ketonen gemaakt, die als brandstof voor hersenen en spieren kunnen dienen. Echter in de praktijk hebben koolhydraatrijke voedingsmiddelen, zoals fruit, brood en peulvruchten de functie dat zij voedingsvezel en onmisbare voedingsstoffen leveren. Bij een ketogene voeding kunnen bij onoordeelkundig gebruik daaraan gemakkelijk tekorten ontstaan. Bij normaal-gezonde mensen met voldoende lichamelijke activiteit is een goede verhouding tussen macronutriënten als volgt:

Eiwit: 15%; Vet: 35%; Koolhydraten: 40-60%. Duursporters (op hoog niveau) gebruiken doorgaans meer koolhydraten (50-70%) en minder vet (25%). Voor diabeten (type 1 en 2) worden doorgaans voedingen voorgeschreven met minder dan 40% koolhydraten en met meer eiwit (20-30%).

Vetten werden jarenlang gestigmatiseerd, maar zijn ondertussen uit het verdomhoekje gehaald. Ondertussen worden koolhydraten geviseerd. Kan je even uitleggen welke types koolhydraten er precies zijn?

Koolhydraten kunnen worden onderverdeeld in verteerbare niet verteerbare koolhydraten. De niet verteerbare koolhydraten zijn voedingsvezel, zoals cellulose, hemicellulose, lignine, glucanen, pectine en niet verteerbare oligosachariden. De verteerbare koolhydraten kunnen worden onderverdeeld in complexe koolhydraten (zetmeel, glycogeen) en eenvoudige koolhydraten, ook wel suikers genoemd (monosachariden en disachariden). De belangrijkste monosachariden zijn glucose en fructose. De belangrijkste disachariden zijn riet- en bietsuiker en melksuiker (lactose).

Onder welk type koolhydraten valt de ‘suiker’ waarover we zo vaak slechte dingen lezen?
Suiker valt onder de disachariden. Het bestaat uit glucose en fructose.

Suiker zou het beloningssysteem in onze hersenen triggeren. Kunnen we suiker in die zin zien als een verslavende stof?

Alle voedingsmiddelen die we erg lekker vinden triggeren het beloningssysteem in de hersenen via de aanmaak van dopamine. Maar je kunt dan niet van verslaving spreken, zoals bijvoorbeeld het geval is bij heroïne. Het is niet juist om bij suikergebruik van verslaving te spreken. 

Ook in fruit zitten suikers. Zijn er soorten fruit die we maar beter vermijden?
Suikers worden doorgaans snel in het lichaam opgenomen. Dat geldt voor toegevoegde suikers en ook voor suikers die van nature aanwezig zijn, zoals in fruit. Ruime inname van suikers in frisdrank en fruitsap wordt afgeraden, omdat zij door hun zeer snelle opname ons verzadigingssysteem passeren en daardoor gemakkelijk leiden tot overgewicht.

Suiker wordt geassocieerd met tal van moderne aandoeningen zoals het metabool syndroom. Hoe moeten we dit verband begrijpen?

Het metabool syndroom (of liever het insulineresistentie syndroom) is een leefstijlziekte, die ontstaat door gebrek aan voldoende lichamelijke activiteit en slechte voedingsgewoonten. Het is volstrekt onjuist om de oorzaak van deze leefstijlziekte uitsluitend aan gebruik van suiker toe te schrijven.

In het ketogeen dieet, dat de laatste jaren aan populariteit wint, mogen we slechts 5% koolhydraten nuttigen. Wat is jouw opinie over het ketodieet?

Een ketogeen dieet kan helpen om op korte termijn gewicht te verliezen zonder veel gevoel van honger. Voorwaarde voor het gebruik ervan is een goede begeleiding. Er zijn nadelen aan ketogene voeding verbonden, zoals tekorten aan voedingsvezel en onmisbare voedingsstoffen, alsmede zuurbelasting van de nieren. Op lange termijn zie ik het daarom niet als een goede oplossing. Voor een periode van bijvoorbeeld 6 weken is het aanvaardbaar.

Als je onze lezers een tip zou mogen geven, welke zou die zijn?

Zeer eenvoudig. (1): Zorg voor voldoende lichamelijke activiteit en (2): eet gevarieerd met inname van basisvoedingsmiddelen: groente en fruit, peulvruchten, graanproducten, zuivel, vis, vlees, ei, noten. Beperk inname van snacks, koek, snoep, gesuikerde frisdrank en vruchtensap en alcohol.

Elke 2 weken wordt er een nieuw interview gepubliceerd. Vul hieronder je e-mailadres in en ontvang die automatisch in je inbox.

Hilde Demurie genoot opleidingen in de orthomoleculaire voeding en het menselijke lichaam, en gebruikt haar kennis om voedingsadvies op maat te ontwikkelen. Vandaag stellen wij Hilde enkele vragen over haar persoonlijke aanpak. ☛ Bezoek Hildes website

Hilde, hoe is jouw interesse in gezonde voeding tot stand gekomen?

Als twintiger had ik zelf ongemakken zoals spijsverteringsproblemen, moeilijke stoelgang, psoriasis, eczeem, ruikend zweet, maandstondproblemen,… kortom te veel kwalen volgens mijn leeftijd. Ik was geen dokter-loper en ben zelf op zoek gegaan om te achterhalen wat de OORZAAK was van mijn hele resem kwaaltjes. Ik dacht dat ik gezond at, volgens wat ik geleerd had van de Belgische klassieke voedingsdriehoek… Maar al snel kwam ik tot de conclusie dat die raadgevingen van onze gezondheidsoverheid totaal niet klopten met de werkelijke werking van ons lichaam.

In jouw praktijk ontwikkel je recepten volgens de bloedgroepen. Kan je even uitleggen hoe je bij dit concept bent beland?

Volgens de Belgische klassieke voedingsdriehoek moet je o.a. melk- en zuivelproducten, aardappelen, volkoren brood met margarine en mager vlees gebruiken. Daarnaast zijn veel groenten en 3 stukken fruit van belang. Ik voelde aan de lijve dat die raadgevingen niet klopten. Op een dag ontdekte ik dat er voedingslijsten bestonden volgens je bloedgroep, met andere woorden: een juiste voedselkeuze volgens je bloedgroep. Daar ben ik onmiddellijk mee gestart maar stelde vast dat dit nog niet helemaal klopte. Tenslotte heb ik o.a. orthomoleculaire studies gevolgd en dan mijn eigen voedingspatroon opgemaakt.

Toen kwam ik uit op 3 gezondheidspijlers:

👉 Het is noodzakelijk dat we dagelijks 80% groenten en 20% van de rest eten (steeds zo puur mogelijke voeding).

👉 We combineren best geen koolhydraatrijke voeding samen met eiwitrijke voeding (op enkele uitzonderingen na).

👉 De juiste voeding kiezen volgens je bloedgroep werkt doorslaggevend voor een gezond lichaam én geest.

Daarbij moet je steeds zeer goed kauwen en je spijsvertering niet verstoren met dranken (met uitzondering van wijn). 

De meest voorkomende bloedgroepen zijn O+ en A+. Kan je in grote lijnen vertellen welk voedingspatroon voor beide bloedgroepen het meest voordelig is?

Bloedgroep O is een oermens, dus een jager. Dit houdt in dat mensen met een bloedgroep O nood hebben aan ‘rood’ vlees (vb. rund, lam, paard, wild), ondanks de aanhoudende kritiek op de verzadigde vetten in rood vlees. We hebben zowel verzadigde als onverzadigde vetten nodig om onze lichaamscellen goed te laten functioneren. We hebben cholesterol nodig, het is van levensbelang; ondanks dat de farmaceutische industrie pleit voor een laag cholesterolgehalte. Hoe lager de cholesterol, hoe meer ziektebeelden dat we veroorzaken!!!

Als een bloedgroep O energie wil hebben, slank zijn en geen depressies of andere kwalen wil hebben, dan is het noodzakelijk om rood vlees te eten. Ik heb bloedgroep O en eet 10 x per week rood vlees. Natuurlijk gecombineerd met 80% groenten en amper 20% vlees of vis. Zetmeel beperk je best tot eenmaal per dag. Als bloedgroep O is het niet aan te bevelen om vegetariër te zijn, want op termijn krijg je meestal last van kwalen.

Bloedgroep A, is de ‘betere vegetariër’. Met andere woorden is een bloedgroep A ideaal met 80% groenten met 20% vooral gevogelte, vis, noten, eieren of peulvruchten.

In iedere bloedgroep heb je nogmaals 2 types, wat ze secretor en non-secretor noemen. Daar is een andere voedingsmiddelenlijst aan verbonden. Het is heel eenvoudig om te testen of je de secretor voedingslijst of de non-secretor voedingslijst moet volgen. Dat staat duidelijk in mijn boek Dagelijks Gezond uitgelegd. 

De laatste jaren wordt steeds duidelijker dat de darm en het brein een wisselwerking hebben. Hoe kunnen we via voeding ‘vrolijk gezond’ worden?

Het is van groot belang dat de voedingsstoffen in ons eten door de dunne darm worden opgenomen. Het is niet omdat we gezonde voeding in ons mondje stoppen dat die voeding wordt opgenomen. Daar ligt het grote probleem bij iedere kwaal tot ernstige ziektebeelden zoals kanker. Als onze voedingsstoffen niet in onze lichaamscellen geraken omdat we te weinig kauwen, te veel stress hebben, drinken bij of vlak na de maaltijd, verkeerde voedingscombinaties doen, … veroorzaak je allerlei kwalen en slechte gemoedstoestanden.

Zijn er bepaalde voedingsstoffen die we in dit opzicht beter vermijden en vice versa?

Vooral opgefokt varkensvlees, schimmelkazen, tarwe, light- en suikervrije producten, verrijkte producten met chemische toevoegingen, bewaarmiddelen, kleurstoffen, … vermijd je best. Kijk niet naar de calorieën, maar wel naar de verteerbaarheid en puurheid van de voeding. En probeer ook zoveel mogelijk de voeding te vermijden dat niet bij je bloedgroep past. 

Soms ervaren we na het eten een energiedip. Kunnen we dit voorkomen?

Absoluut kunnen we een energiedip vermijden. Een energiedip ontstaat als je:

👉 Koolhydraatrijke voeding combineert met eiwitrijke voeding omdat deze combinatie moeilijk te verteren is.

👉 Als je voeding eet dat niet bij je bloedgroep past.

👉 Als je drinkt net voor of vlak na de maaltijd (minstens 1 uur wachten na het eten, met uitzondering van wijn).

👉 Als je te weinig kauwt; je voeding moet goed ingespeekseld zijn zodat het vanzelf in de slokdarm glijdt en je dus in principe de slikbeweging niet meer hoeft te doen.

👉 Als je lichaam verzuurd is – dus als je te veel zuurvormende voeding eet en te weinig basischvormende voeding eet of drinkt. Onder basischvormende voeding versta ik groenten, fruit, bronwater met een pH van minstens 7 en droogrest < 500. Al de rest werkt zuurvormend (met enkele uitzonderingen).

👉 Als je stress hebt na de maaltijd, stopt je spijsvertering en gaat je voeding gisten en rotten, wat extra belastend voor je lichaam is.

Over vasten bestaan veel misverstanden. Hoe past vasten in een gezonde levensstijl?

Als je ziek bent, dan kan je zeker een paar dagen vasten. Je zal sneller herstellen. 6 dagen een vastenkuur doen kan ik zelfs iedereen aanbevelen. Zeker als je een Bourgondisch weekend achter de rug hebt, kan je de dag erop een vastendag doen, zo kan je lichaam herstellen van de overmaat aan voeding of drank.

Meestal raad ik aan om een appeldag te doen. Dit houdt in dat je op die dag(en) max. 6 bio-appels per dag eet, 1,5 liter bronwater (pH minstens 7 en droogrest <500) en 3 tassen thee drinkt (om de lever te ondersteunen, vb. paardenbloemthee of brandnetelthee).

Ideaal is als je ‘s morgens of ‘s avonds ook 10 g Engels Zout (magnesiumsulfaat) oplost in een beetje lauw water en dit drinkt (dit is om de dunne darm te zuiveren, waar je diarree van moet hebben). Andere eenvoudige vastenkuren kan je in mijn boek Vrolijk Gezond vinden. Als je géén honger hebt, hoef je te NIET te eten. Sla gerust eens een maaltijd over, dat is ook een vorm van ‘vasten’.

Je laatste boek De Gezondheidscirkel bespreekt een holistische manier om gezond te worden. Vertel je ons even kort hoe jij het schrijven van dit boek hebt aangepakt?

Aangezien de Belgische klassieke voedingsdriehoek niet correct is heb ik zelf De Gezondheidscirkel gemaakt voor de bevolking. Hoe kleiner de cirkels, hoe minder in hoeveelheid je ervan nodig hebt. Hierbij staat ook in enkele zinnetjes uitgelegd, welke voedselcombinaties je kan maken zodat je een optimale spijsvertering bekomt. Het is geen dieet (géén calorieën tellen) maar de werking van je lichaam respecteren zonder commerciële belangen. Er zit in het boek een uitneembare poster dat je op je koelkast kan hangen. 🙂 

Gezondheid is niet enkel een ‘blaadje salade’ meer eten, maar ook “hoe sta je in het leven” en “hoe ga je met zorgen/problemen om die je op je levenspad krijgt?” Als je angstig, gefrustreerd, kwaad bent, dan stopt je spijsvertering en gist en rot je voeding waardoor er weinig voedingsopname is en je dus ook ziek kunt worden op termijn. Het is dus belangrijk om te leren omgaan met negatieve stress,… Achter iedere kwaal zit een emotie. Voorbeeld als je veel keelpijn hebt, dan betekent dit meestal dat je je mening niet durft te zeggen, zwijgt om de rust te bewaren, … maar het is ten koste van jouw gezondheid. En uiteraard kan verkeerde voeding ook keelpijn geven. Voor mij is gezondheid een samenspel van gezonde voeding én hoe je in het leven staat.

Als je onze lezers één advies zou mogen meegeven, welk advies zou dit zijn?

Luister naar de signalen van jouw lichaam en kijk naar je eigen eindproduct (stoelgang), je tong en je urine… daar kan je veel aan ontdekken hoe het met je gezondheid gesteld is. De antwoorden kan je in mijn boeken terugvinden.

Elke 2 weken wordt er een nieuw interview gepubliceerd. Vul hieronder je e-mailadres in en ontvang die automatisch in je inbox.