Een must read voor iedereen die zijn gezondheid lief heeft.
Uw boek “Dit slik ik niet meer!” behandelt de gevaren van ultrabewerkte voeding voor de volksgezondheid. Wat zijn volgens u de grootste misverstanden die mensen vandaag de dag hebben over ultrabewerkte voeding?
Dat ultrabewerkte voeding dermate is bewerkt dat je onmogelijk nog van gezonde voeding, zelfs voeding, kunt spreken. Zeker jongeren gaan ultrabewerkte voeding dan aanzien als gewone, dagelijkse kost. Maar bij ultrabewerkte voeding gaat het om voedsel dat intensieve behandelingen heeft ondergaan en bijna altijd te veel suikers, vetten, zout en chemische additieven bevat, en te weinig vezels, vitaminen en mineralen.
Het is voeding die geheel of gedeeltelijk bereid is met stoffen die niet in de huiskeuken worden gebruikt, zoals bijvoorbeeld gehydrolyseerde eiwitten, maltodextrine of gehydrogeneerde vetten, en waaraan additieven zijn toegevoegd zoals kleurstoffen, conserveermiddelen, smaakversterkers en zoetstoffen. Tot deze categorie behoren producten zoals frisdranken, voorverpakte maaltijden, broodbeleg en schijnbaar onverdachte producten zoals beschuit, ontbijtgranen, crackers, smoothies en vruchtenyoghurt.
In uw boek vertelt u over de historische verschuiving van natuurlijke naar ultrabewerkte voeding. Wat ziet u als de belangrijkste factoren die deze verandering in gang hebben gezet?
In de tweede helft van de twintigste eeuw kwam de volledige voedselketen steeds meer in handen van industriële multinationals. Voedselproductie werd onderdeel van de internationale concurrentiestrijd. In dat gevecht zijn de wetten simpel: wie het goedkoopste en meest verkochte product aflevert, wint. Maar het best verkoopbare voedselproduct is niet het gezondste. Wat zout, zoet en vet is, verkoopt het best. Die voorkeur zit in ons DNA ingebakken.
De landbouw werd een tak van de kapitalistische economie en de wetten van de internationale concurrentie golden van dan af ook voor de landbouw. Wie op de meest grootschalige manier met het meest ‘vakkundige’ gebruik van chemische meststoffen en pesticiden de grootste en goedkoopste productie op de markt bracht, won de concurrentiestrijd. Wie op de grootste schaal koeien, varkens en kippen kon kweken met behulp van kunstmatige voeding en desnoods hormonen, verdiende het meest. Multinationals van de chemische industrie, zoals Monsanto en Bayer, en speculatie op de grondstoffenmarkten stuwden dat landbouwmodel voort. Zo kunnen vleesfabrieken door het afsluiten van termijncontracten en marktovereenkomsten de prijs van de grondstof ‘vee’ bepalen lang voor het slachten.
Kunt u uitleggen hoe ultrabewerkte voeding onze mentale gezondheid beïnvloedt? Zijn er specifieke ingrediënten die bijzonder schadelijk zijn?
Felice Jacka, een geëngageerde onderzoekster aan de Deakin University in Australië, toonde voor het eerst aan dat mensen met een matige tot ernstige depressie hun psychisch welzijn kunnen verbeteren door gezonder te eten.
Het onderzoek, dat bekendstaat als de Smiles-studie, volgde 67 personen met een zware depressie. Allen hadden ze slechte eetgewoontes: hun dieet bevatte weinig vezels, fruit, groenten en eiwitten, maar ze consumeerden veel suikergoed, bewerkt vlees en zoute snacks. Er werden twee groepen gevormd. Alleen de eerste groep kreeg regelmatig raadplegingen met individueel advies en hulp om de voeding te verbeteren.
Resultaat: 33 procent van de eerste groep, die effectief een beter eetpatroon had ontwikkeld, vertoonde na de twaalf weken een opmerkelijke verbetering van hun depressie, in tegenstelling tot slechts 8 procent van de mensen in de tweede groep. Het is de cocktail van allerlei componenten in ultrabewerkte voeding die het probleem vormt. Daarenboven is de aanwezigheid van pesticiden, zware metalen en chemische stoffen extra belastend en ziekmakend voor ons lichaam.
U heeft het in uw boek ook over de macht van een klein aantal grote ‘voedseldealers’. Wat houdt deze term precies in?
Het is misschien moeilijk te geloven dat ultrabewerkte voeding meer verslavend en vooral desastreuzer is dan het ziekmakende roken, maar de sterftecijfers laten daarover geen twijfel. Een dieet van ultrabewerkte voeding is verantwoordelijk voor 22 procent van alle sterfgevallen, en dat is hoger dan het percentage door tabak, hoge bloeddruk of gelijk welk ander gezondheidsrisico.
Drugsdealers zijn criminelen die drugs verkopen. Het is misschien te ver gezocht om bij de verkoop van ultrabewerkte voeding te spreken van voedseldealers, maar feit is dat de maatschappelijke gevolgen eveneens desastreus zijn. In dit geval is reclame voor het product dat de verslaving veroorzaakt, echter volledig legaal en daar maken de producenten van ultrabewerkte voeding maar wat graag gebruik van.
Ultrabewerkte voeding maakt dus niet alleen ziek, ze is ook dodelijk. Dat betekent dat de slachtoffers, die lijden aan overgewicht, onterecht gestigmatiseerd worden. Het zijn de producenten van ultrabewerkte voeding die schuldig moeten pleiten. De focus van het beleid moet verschuiven van individuele campagnes voor gewichtsverlies naar maatschappelijke campagnes rond wetgeving en reclame voor ultrabewerkte voeding.
De laatste jaren is er veel meer bewustzijn ontstaan rondom voeding en gezondheid. Denkt u dat de gemiddelde consument beter geïnformeerd is over ultrabewerkte voeding dan, zeg, tien jaar geleden?
In mei 2010 heeft de Wereldgezondheidsorganisatie WHO unaniem aanbevelingen goedgekeurd aangaande de marketing van voedingsmiddelen en niet-alcoholische dranken voor kinderen. De WHO stelt dat die marketing een inbreuk is op meerdere rechten van het kind, waaronder het recht op gezondheid. Volgens de WHO kan deze reclame daarom worden beschouwd als een vorm van economische uitbuiting. In 2012 beloofden 33 ondernemingen zoals Kellogg’s, Coca-Cola en Danone plechtig om kinderreclame te beperken.
Vanaf 1 juni 2023 moesten alle voedingsbedrijven op de Belgische markt in hun marketing naar kinderen rekening houden met een Nieuwe Reclamecode. Het zelfregulerende initiatief Belgian Pledge hanteert de Nieuwe Reclamecode voor voedingsmiddelen. De Jury voor Ethische Praktijken inzake reclame (JEP) ziet toe op de naleving ervan. Maar het blijft zelfregulatie, en dat is een tactiek om verplichte regelgeving te ontlopen. Regeringen geven op die manier vrij spel aan de voedingsindustrie, terwijl ze met wetgeving een instrument in handen zouden hebben om zowel regelgeving als maatregelen af te dwingen.
Welke gezondheidskwalen ziet u het meest bij patiënten in uw huisartsenpraktijk die een dieet volgen dat rijk is aan ultrabewerkte voeding?
Ultrabewerkte voeding is vandaag verantwoordelijk voor heel wat gezondheidsrampen. Ik overdrijf niet. Ze is verantwoordelijk voor een pandemie van obesitas, hart- en vaatziekten, een toename van kankers, allergische aandoeningen en auto-immuunziekten. Zelfs nieuwe pandemieën zoals corona en infecties door resistente bacteriën houden verband met ultrabewerkte voeding.
In mijn boek ‘Dit slik ik niet meer!’ leg ik aan de hand van wetenschappelijke studies en eigen ervaringen uit hoe die vork aan de steel zit. Steeds meer wetenschappers en onderzoekers publiceren vandaag wetenschappelijke studies die de vinger op de wonde van ultrabewerkte voeding leggen. Ook zij maken gewag van een wereldwijde verslaving. Juist omdat ik patiënten met die ziekten meer in mijn kabinet zie verschijnen, ben ik zelf deze studie begonnen en heb ik er een boek over geschreven. In het boek wordt uitvoerig op die gevolgen ingegaan.
U benadrukt in het boek dat kleine veranderingen in eetgewoonten al een groot verschil kunnen maken. Wat zijn enkele eenvoudige, haalbare stappen die mensen kunnen nemen om hun inname van ultrabewerkte voeding te verminderen?
De gouden raad voor gezonde voeding kan in een eenvoudige ‘regel van drie’ worden gevat: eet gevarieerd, eet het originele product en eet met mate. Koken kost geld en vlees en groenten van goede kwaliteit zijn duurder, maar je kunt geld besparen door zuinig om te springen met voedsel, je vlees- en visconsumptie te beperken en seizoensgroenten te kopen. Koken kost ook tijd. Kook daarom grotere hoeveelheden en bewaar de extra porties in de diepvries. Zo kun je goed variëren.
Kunt u toelichten hoe deze ultrabewerkte voedingsindustrie bijdraagt aan milieuvervuiling en klimaatverandering?
De werkelijke kern van het wereldvoedselprobleem is de toenemende controle van de voedselketen door monopolies. Zij ontwikkelen een soort landbouw en veeteelt die op lange termijn desastreus is voor de wereldvoedselproductie en voedselveiligheid. Beursgenoteerde multinationals moeten maximale winst maken en dat staat volledig haaks op duurzame, ecologische landbouw en de productie van gezond voedsel. Zij bedrijven landbouw die de gronden uitput en vergiftigt, en veeteelt die de dieren mishandelt en verziekt. Als een monster verslindt ze constant massa’s olie, water, pesticiden en meststoffen om te overleven.
Volgens een studie van de Universiteit van Wageningen zit er uiteindelijk zelfs minder energie in die voeding dan er nodig is om ze te produceren. Olie is goedkoop, en daarom is ook ultrabewerkte voeding goedkoop. Ze is ook goedkoop omdat we onrechtstreeks allemaal samen de externe kosten betalen van dit productieproces, zoals de kosten van gezondheidszorg, milieuvervuiling en opwarming van de aarde.
Het VN-rapport The State of Food and Agriculture (2023) schat de verborgen kosten van ultrabewerkt voedsel op 6500 miljard euro per jaar. Als je de verborgen kosten van de agribusiness van de onderzochte 154 landen in rekening brengt, loopt het kostenplaatje op tot 10.000 miljard euro per jaar. Dat komt overeen met bijna 10 procent van de wereldeconomie.
Er is steeds meer onderzoek dat aantoont dat ultrabewerkte voeding verslavend kan zijn. Wat zou u mensen aanraden die zich ‘verslaafd’ voelen aan dit soort voedsel en het moeilijk vinden om hun eetpatroon te veranderen?
Zoals bij elke verslaving is het moeilijk om af te kicken van de verslaving aan ultrabewerkte voeding. Best is het om volledig te stoppen met het eten van ultrabewerkte voeding en ze te vervangen door gevarieerde en lekkere gezonde voeding. Voor alle ultrabewerkte voeding bestaat er een gezond alternatief. Ik mijn boek geef ik daar voorbeelden van. Ons lichaam zal de eerste periode schreeuwen om vet, zout en zoet eten, maar een beetje omschakelen zal maken dat je vlug vervalt. Koken kost geld, koken kost tijd, maar met je gezondheid te verliezen verlies je het kostbaarste in het leven. En ziekte kost ook veel geld en tijd. Je kan altijd de hulp inroepen van je huisarts, een diëtist en eventueel zelfs een psycholoog.
Tot slot, wat hoopt u dat lezers meenemen uit uw boek “Dit slik ik niet meer!”?
Ik hoop dat de lezers dankzij de inhoud van dit boek betere keuzes kunnen maken. Keuzes voor gezonde voeding voor jezelf en je familie. Ik hoop dat ze ook inzicht zullen krijgen in de mechanismen die aan de basis liggen van de massaproductie van de ziekmakende ultrabewerkte voeding. Een gedragsverandering, zowel individueel als politiek en economisch, is niet alleen dringend, maar ook levensnoodzakelijk. Laten we er samen voor gaan, want dit slikken we niet meer!
Wil je graag meer weten?
👉 Ontdek de artikels van dr. Henderickx bij Knack
👉 Bestel het boek ‘Dit slik ik niet meer!’ hier