Immuunsysteem: hoe werkt het & hoe versterken

Over het immuunsysteem bestaan nog veel misverstanden. Is het immuunsysteem een lichaamsdeel of hoe moeten we dat zien? Dit artikel bespreekt de werking en legt uit hoe je dat immuunsysteem kan versterken.

In het kort: Hoe werkt het immuunsysteem?

Het immuunsysteem is een complex verdedigingsmechanisme dat ons beschermt tegen infecties door:

• bacteriën
• virussen
• schimmels
• andere schadelijke micro-organismen

Het werkt via een aantal stappen: eerst herkent het een indringer die niet in het lichaam thuishoort. Vervolgens stuurt het waarschuwingssignalen uit om andere immuuncellen te activeren. Deze cellen ruimen de indringer op en voorkomen verdere verspreiding.

Een belangrijk aspect is dat het immuunsysteem informatie over de indringer opslaat. Hierdoor kan het een volgende keer sneller en efficiënter reageren als dezelfde ziekteverwekker het lichaam binnendringt. Dit proces, bekend als immunologisch geheugen, zorgt ervoor dat je bijvoorbeeld na een vaccinatie beschermd bent.

Hoewel we het meestal niet merken, is het immuunsysteem voortdurend actief om ons gezond te houden.¹

Geschiedenis van de immunologie

Immunologie is een wetenschap die de structuur en functie van het immuunsysteem onderzoekt.

Al in het jaar 430 voor Christus is er een verwijzing bekend naar het immuunsysteem. Tijdens de epidemie die Athene toen trof merkte Thucydides (een schrijver uit Athene) dat mensen die hersteld waren van de ziekte, andere zieken konden verplegen zonder zelf weer ziek te worden.

Pas in 1891 bevestigde het bewijs van Robert Koch dat micro-organismen de oorzaak waren van infectieziekten. Hij heeft daarvoor in 1905 een Nobelprijs gekregen.²

Tot op de dag van vandaag weten we nog steeds niet precies hoe onze afweer werkt. Nog steeds komen er nieuwe inzichten bij.

Het specifieke immuunsysteem en het aspecifieke immuunsysteem werken samen

Het immuunsysteem gebruikt twee verschillende manieren om ons te beschermen:

1. Het aangeboren / aspecifieke immuunsysteem is direct vanaf onze geboorte in staat om virussen en bacteriën te herkennen in ons lichaam en om ze aan te vallen. Cellen die van belang zijn voor je aangeboren immuunsysteem zijn granulocyten, macrofagen (de vuilniswagens van ons lichaam, ze ruimen virussen en bacteriën op), natural killercellen en dendritische cellen. Het aangeboren immuunsysteem is de eerste lijn van verdediging van ons lichaam. Het staat altijd direct klaar en werkt snel. Dit systeem heeft geen geheugen en zal iedere keer dezelfde afweerreactie geven.

2. Het adaptieve / verworven immuunsysteem, zal de eerste keer dat het wordt aangevallen door een micro-organisme niet reageren. Na een aanval herinnert dit systeem zich de vijand een volgende keer wel, en zal reageren met een effectieve verdediging tegen die specifieke microbe. De cellen die bij het adaptieve immuunsysteem een rol spelen zijn T-lymfocyten en B-lymfocyten. Dit systeem heeft wel een geheugen en zal bij een tweede infectie een betere en snellere bescherming geven.

De uitrijping van T-lymfocyten vindt plaats in de thymus. Daarom heten ze T-cellen. De Nederlandse benaming voor thymus is zwezerik. Het ligt achter je borstbeen. Na je puberteit verdwijnt dit orgaan. De voornaamste functie van B-cellen is antistoffen produceren. Die antistoffen helpen micro-organismen af te breken voordat ze de lichaamscellen infecteren. T-cellen en B-cellen spelen in harmonie een belangrijke rol bij het herkennen, onthouden en verwijderen van virussen en bacteriën.³⁴

6 Symptomen waaraan je merkt dat je immuunsysteem verzwakt is

Er zijn 6 symptomen waaraan je zou kunnen merken dat je immuunsysteem verzwakt is. Zeker tijdens een pandemie is dat niet iets om je schouders over op te halen.

1. Je stressniveau is langdurig te hoog. Langdurige stress verzakt de immuunrespons van het lichaam. Het is dus zeker geen toeval dat je bijvoorbeeld in je tentamenperiode verkouden bent geworden.⁵ Er zijn gelukkig wel wat manieren om het stresshormoon cortisol te verlagen.
2. Je bent continue verkouden. Verkouden zijn is op zich geen teken van een verzwakt immuunsysteem. Normaal is je lichaam in staat om een verkoudheid in zeven tot tien dagen te boven te komen. Als je continue verkouden bent, geeft dat wel te denken.
3. Je hebt vaak darmproblemen. Darmproblemen zoals diarree, obstipatie (verstopping) en winderigheid kunnen een teken zijn dat je immuunsysteem niet optimaal werkt.
4. Slecht herstellende wondjes. Ook voor het herstellen van wondjes heb je je immuunsysteem nodig. Als een wondje maar niet wil helen kan dat ook een teken zijn van een minder goed werkend immuunsysteem.
5. Je hebt regelmatig infecties. Als meerdere oorontstekingen of longontstekingen hebt in een jaar dan kan dat ook een teken zijn. Meer dan twee kuren antibiotica per jaar ook.
6. Je bent continue moe. Ook na een nacht met voldoende slaap worstel je met vermoeidheidsklachten. Je lichaam heeft alle energie nodig om je immuunsysteem van brandstof te voorzien, en daardoor blijft er weinig energie over.

Deze 6 symptomen zijn vrij algemeen, maar probeer je toch af te vragen of je lichaam je iets wil vertellen. Je kunt je immuunsysteem versterken. Een gezonde leefstijl kan je immuunsysteem ondersteunen.⁶

Wist je dat? Koud weer is niet altijd de oorzaak van een verkoudheid.

Auto-immuunziekte

Bij sommige aandoeningen zoals astma, of de Ziekte van Crohn, vallen de witte bloedlichaampjes het lichaam ten onrechte aan, of ze reageren veel te heftig op ongevaarlijke prikkels. Dit noemen we dan een auto-immuunziekte.

Waarom het afweersysteem zich tegen het eigen lichaam richt is tot op heden nog niet duidelijk. Medicatie om het immuunsysteem te onderdrukken (immunosuppressiva) zijn daarom soms nodig. Ook na een orgaantransplantatie is het niet de bedoeling dat het lichaam reageert op een lichaamsvreemde stof (het donororgaan). Ook dan bieden immuunsuppressiva uitkomst.

Waarom zijn je darmen zo belangrijk voor je immuunsysteem?

Je darmen komen veel in contact met stoffen van buitenaf. Het is daarom dus heel goed dat je immuunsysteem voor een groot deel in je darmen zit. Voor je lichaam en je immuunsysteem is het belangrijk om een ruime hoeveelheid goede bacteriën te hebben in je darmen. Als je genoeg soorten goede bacteriën in de darmflora hebt, krijgen de slechte bacteriën die je ziek kunnen maken minder kans om je daadwerkelijk ziek te maken.

Daarnaast zitten je darmen zitten vol met immuuncellen. Je immuuncellen en je darmflora hebben veel invloed op elkaar. Voor een goed functionerend immuunsysteem, is een goede darmflora een belangrijke voorwaarde.

Ook interessant: Wat probiotica kunnen doen voor je lichaam

Je immuunsysteem versterken, hoe doe je dat?

Een sterk immuunsysteem kan deels genetisch bepaald zijn. Gelukkig heb je zelf ook invloed. Je kunt je immuunsysteem versterken op verschillende manieren. De meest voorkomende manieren om je immuunsysteem een boost te geven zijn:

• Probeer langdurige stress te vermijden;
• Stop met roken;
• Beweeg voldoende;
• Zorg voor voldoende slaap en rust;
• Eet gezonde en volwaardige voeding;
• Probeer infecties te vermijden door bijvoorbeeld regelmatig je handen te wassen.⁷

Als je je ernstig ziek voelt is het verstandig om contact op te nemen met je huisarts. Bovenstaande adviezen helpen je immuunsysteem, maar het inwinnen van goed medisch advies is, en blijft belangrijk.

Bronnen:

1. 2021, Hoe werkt ons immuunsysteem? ↩︎
2. 1 maart 2021, Immune system ↩︎
3. 23 april 2020, How does the immune system work? ↩︎
4. 21 april 2017, Afweercellen helpen ons hart kloppen ↩︎
5. 23 februari 2006, Stress Weakens the Immune System ↩︎
6. 23 maart 2020, 6 Signs You Have a Weakened Immune System ↩︎
7. 15 februari 2021, How to boost your immune system ↩︎