Slaapproblemen hebben een grote invloed op de kwaliteit van leven. Alle facetten van het leven (psychologisch, lichamelijk en sociaal) worden aangedaan. Koen Manders tracht met zijn slaapmethode deze problemen aan te pakken. Sinds juni 2017 is hij werkzaam vanuit de psychosociale vakgroep als gedragsverpleegkundige. Binnen de vakgroep richt hij zich vooral op het gedrag bij cliënten met dementie of cognitieve problemen.
Shop het boek ‘Lekker slapen zonder medicatie’ hier!
Hoe ben je op het idee van de slaapmethode gekomen?
Tijdens mijn studie tot verpleegkundige geriatrie en gerontologie aan Zuyd hogeschool ben ik mij gaan verdiepen in slaapproblemen bij mensen met dementie. Ik werkte toendertijd op een kleinschalige woonvorm, en zag dat er veel gebruik gemaakt werd van slaapmedicatie, maar dat de slaapproblemen aanwezig bleven. Toen ben ik gaan onderzoeken hoe vaak dit voorkwam. Bij 30% van de ouderen komen slaapproblemen in verschillende vormen voor, in het verpleeghuis loopt dit op tot 50% gemiddeld gezien. Op mijn afdeling kwam dit uit op 70%.
En hier wilde ik iets mee doen. Zo ben ik uiteindelijk bij de slaapmethode uitgekomen.
Uitgangspunt slaapmethode:
De slaapmethode richt zich op het verbeteren van de kwaliteit van slaap, waarbij er minder gebruik gemaakt wordt van slaapmedicatie of andere vormen van onvrijwillige zorg. Dit ook in het kader van de Wet Zorg en Dwang.
Kun je in het kort het stappenplan van de slaapmethode uitleggen?
De slaapmethode bestaat uit zes stappen:
Er wordt gestart met een 0-meting. In de praktijk wordt deze stap vaak overgeslagen en wordt er snel overgegaan naar een interventie of oplossing. Echter door eerst goed stil te staan bij hoe het slaapprobleem eruit ziet: is er voldoende slaap? Mogelijk zijn de slaapproblemen een symptoom van een ander probleem, of heeft de persoon zelf voldoende en goede slaap, maar heeft de partner of zorgmedewerker moeite met het slaappatroon zoals dit er nu uit ziet. Bijvoorbeeld om 21.00u naar bed gaan, kan ervoor zorgen dat iemand al om 3.00u is uitgeslapen (gemiddeld 6 uur slaap in de nacht bij ouderen). Ook kan iemands beleving anders zijn dat de praktijk. Bijvoorbeeld iemand ligt rustig en stil in bed, maar is wel de hele nacht wakker. Belangrijk is om dit op te merken en daar ook ondersteuning in te bieden. Een goede observatie en signalering in de nacht kan daarin helpen.
Vervolgens wordt er stapsgewijs naar passende interventies gezocht. Waarbij de randvoorwaarden centraal staan, en vooral het persoonlijker maken hiervan. (zoals eigen kussen, regelen van temperatuur, etc.) Wat is voor de individu belangrijk!
Vervolgens worden er breed gekeken naar interventies die steeds meer invloed hebben zoals lichttherapie, dutjes (voldoende rustmomenten overdag) en muziek.
In de laatste twee stappen komt het thema vrijheid versus veiligheid om de hoek kijken. Welke zaken zijn nodig om iemand kwalitatief goede zorg te leveren en is hierbij dan interventie nodig die de bewegingsvrijheid beïnvloedt. Soms is er evengoed ook slaapmedicatie nodig. Echter door alle stappen goed te doorlopen, en breed te zoeken naar alternatieven, kun je het gebruik van onvrijwillige zorg of medicatie goed onderbouwen. Dit wordt ook ondersteund door met meerdere disciplines, zoals arts, psycholoog maar ook de dagbestedingscoach naar de analyse en interventies te kijken.
Hoe kan slaap invloed hebben op dementie?
Naast de normale verandering van slaap bij het ouder worden hebben slaapproblemen invloed op onder andere:
- het cognitief functioneren
- grotere kans op lichamelijke problemen, zoals hart en vaat ziekten, diabetes,…
- problemen met de stemming
- angstklachten
Een kwalitatief slechte slaap kan op veel vlakken invloed hebben. Zoals geschreven heeft het ook invloed op het cognitief functioneren. Dit kan dus ook van invloed zijn op het functioneren van iemand met dementie. Hier spelen de problemen ook op cognitief vlak. Het geheugen, taal en verwerking kunnen aangetast zijn. De combinatie kan dit alleen maar versterken. Ook het gebruik van slaapmedicatie heeft een negatieve invloed op deze processen. Slaapmedicatie helpt bij rust en ontspanning, maar vermindert hiermee ook de herstelwerkzaamheden van het brein die in de nacht plaatsvinden. Ervaringen worden bijvoorbeeld minder goed opgeslagen en verwerkt.
Slaapproblemen en medicatie kunnen ook voor gedragsprobemen overdag zorgen; dufheid, onrust en apathie kunnen dan versterkt worden. Het is dus zeker een zeer belangrijk probleem om aandacht aan te besteden.
Welk soort slaapproblemen kunnen zich zoal voordoen op latere leeftijd?
Er zijn een aantal slaapstoornissen die relatief vaker voorkomen bij ouderen, waarvan slaapapneu de belangrijkste is. Dit is het (kortdurend) stoppen met ademen tijdens de slaap en kan ervoor zorgen dat iemand onrustig slaapt, wakker schrikt of vermoeid en niet uitgeslapen wakker wordt.
Daarnaast spelen er naarmate de leeftijd vordert zogenoemde gerontologische veranderingen rondom de slaap:
- Biologische klok (circadiaans ritme): de hormoonspiegels en lichaamstemperatuur gekoppeld aan de slaap- en waakcyclus worden minder uitgesproken. Het aantal aaneengesloten uren slaap in de nacht neemt af en de behoefte aan een dutje overdag neemt toe;
- Slaapritme: er treedt minder diepe slaap op, en de slaap blijft meer in de lichte slaap en de REM-slaap. Ook is er meer wisseling tussen de fases en is het ritme niet meer constant;
- Slaapdruk: de druk bouwt zich sneller op en wordt moeilijker afgebouwd tijdens de nacht.
Deze normale veranderingen kunnen er bijvoorbeeld voor zorgen dat iemand lichter slaapt en dus sneller wakker wordt van omgevingsgeluiden. De slaapstructuur verandert ook. Het is goed om hier rekening mee te houden. Bij dementie kan de slaapbehoefte wel weer wat toenemen, echter is het ook belangrijk om te kijken wat de reden is dat iemand al om 19.00u naar bed zou willen. Mogelijk is er te weinig rust geweest overdag, of verveelt die persoon zich. Belangrijk blijft, breed kijken naar welke problemen er spelen.
Kunnen personen die reeds enige tijd slaapmedicatie namen het gebruik afbouwen en nog steeds een goede nachtrust hebben?
Dit kan vaak wel, maar kan soms wel moeilijk zijn. Belangrijk hierbij is om dit altijd in overleg met de huisarts of specialist te doen. De medicatie is niet voor niks voorgeschreven, en er moet goed gekeken hoe dit opgevangen kan worden. Andere interventies kunnen zeker ondersteunen bij het behouden of terugkrijgen van een goede nachtrust.
Er zijn studies die claimen dat bijvoorbeeld ashwagandha of melatonine ‘natuurlijke’ middeltjes zijn die slaap bevorderen. Hoe sta jij tegenover zulke supplementen?
Heb hier zelf geen ervaring mee, heb begrepen dat deze kunnen ondersteunen bij de slaap. Ze kunnen wel een interactie hebben met andere medicatie of middelen. Dus ook goed om dit te bespreken met de huisarts of specialist.
Welke praktijken kunnen we zelf toepassen als een naaste worstelt met dementie en slaapproblemen?
Er zijn al verschillende punten genoemd. Een stuk rust en afleiding bieden kan al heel veel helpen. Slaapproblemen zijn niet altijd makkelijk op te lossen, vooral als er ook dementie speelt. Belangrijk is om goed te zoeken naar de voorkeuren van iemand, wat is iemand zijn favoriete lighouding (zie kader), heeft iemand jeuk of pijn, en ga zo maar door.
Soms is dit een lastig advies, maar ondersteun je naaste als deze niet kan slapen. Bied afleiding, ook in de nacht. En probeer na een tijdje opnieuw om naar bed te gaan, vergeet hierbij de bedtijdrituelen niet. Dit is een lastig advies, omdat het voor een grote druk kan zorgen bij de naaste, deze kan hierdoor zelf ook niet zijn slaapbehoefte halen. Een goede afstemming en balans is dan ook belangrijk.
Wat is jouw top 3 van tips voor een betere nachtrust bij volwassenen?
-
- Start vooral met het goed zoeken naar hoe de slaapproblemen eruit zien. Is het een inslaapprobleem of doorslaapprobleem. Mogelijk is er voldoende slaap, maar wordt iemand niet uitgerust wakker. Dit vraagt allemaal andere interventies en aanpassingen. Bij aanhoudende klachten, bespreek dit vooral met je huisarts.
- Gebruik het bed alleen om te slapen of seks, ga niet uitgebreid tv kijken of op je telefoon. Dit zorgt ervoor dat je brein aangaat, ipv tot rust komt. Muziek of kort lezen kan wel rust brengen. Kun je niet in slaap komen, kom even uit bed, zoek afleiding en probeer het na een tijdje opnieuw. Vooral niet blijven draaien in bed.
- Het blijft lastig om een eenduidige tip te geven, iedereen heeft een ander slaappatroon en voorkeuren hierin. Zoek vooral naar wat jezelf prettig vind. Een vaste structuur en bedtijdrituelen zijn hierin ook belangrijk. Vast tijdstip van naar bed gaan en opstaan, eigen volgorde van tanden poetsen, toilet etc. Zoek hierin vooral wat jezelf het fijnst vindt.
Kader:
DE SLAAPHOUDING
Iedereen heeft een andere houding in bed. De een slaapt liever op zijn buik, de ander ligt helemaal krom en weer een ander wisselt elk half uur van houding. In ziekenhuizen worden patiënten traditioneel op hun rug in bed gelegd, zodat de verpleging overal gemakkelijk bij kan. Bovendien is dit een gezonde houding voor het lichaam. Deze voorkeur van zorgmedewerkers zie je ook terug bij de thuiszorg of in het verpleeghuis: als er niet over wordt gesproken, dan wordt iemand op zijn rug in bed gelegd. Zo is het ook aangeleerd in de opleiding. Als iemand door bijvoorbeeld apraxie of lichamelijke problemen moeite heeft met het veranderen van de lichaamshouding, maar liever op zijn of haar rechterzij slaapt, dan kan het een lange nacht worden.
Wil je meer weten over Koen Manders en de slaapmethode?
Koen Manders
KMconsultatie
Gedragsverpleegkundige
KVK: 71340394 | BIG: 89065798030
M: koen.manders@outlook.com | W: www.kmconsultatie.nl
