De menopauze is veel meer dan een opvlieger nu en dan en het stoppen van de menstruatie. Er gaat een jarenlang proces aan vooraf, dat zich al op veertig jaar op gang kan trekken. Niet alleen komt de overgang dus veel vroeger dan we denken, de meeste vrouwen zijn er ook nauwelijks op voorbereid en de precieze kenmerken zijn maar weinig bekend.
Wetenschapsjournalist Liesbeth Gijsel gaat op zoek naar de feiten en ontkracht ook gelijk hardnekkige mythes en clichés. Want de overgang hoeft niet iets te zijn dat je lijdzaam ondergaat!
Op de website van EOS kunnen we lezen dat jouw expertise vooral ligt in psychologie. Hoe komt dit onderzoeksveld te pas in de menopauze?
Lichaam, brein en psyche zijn veel meer verbonden dan je denkt. Zeker als het over hormonen gaat. Ons lichaam zit vol met receptoren voor oestrogeen, en die zitten ook in onze hersenen. Als de productie van oestrogeen begint te schommelen, kan dat dus niet alleen lichamelijke, maar ook psychische effecten hebben.
Veel vrouwen krijgen tijdens de overgang depressieve gevoelens, ze voelen zich opgejaagd of prikkelbaar. Bovendien gaat de overgang vaak gepaard met een slechte nachtrust, en ook dat kan erg wegen op je gemoed. Ten slotte kan de hormonale chaos die gepaard gaat met de overgang ook effecten hebben op je concentratievermogen en op je geheugen. Je kunt last krijgen van zogenaamde brain fog.
De overgang en de menopauze kunnen dus véél meer inhouden dan louter opvliegers!
Volgens onderzoek begint de menopauze veel vroeger dan we denken en is dit niet zo algemeen gekend. Kun je ons een soort tijdlijn schetsen van het verloop van de menopauze?
Alles begint bij het gebruik van de juiste woorden. De menopauze is eigenlijk maar één moment, namelijk de dag dat je voor het laatst menstrueert. Maar al jaren daarvoor wordt dat moment stilletjes aan ingezet.
- Gemiddeld begint een jaar of vijf, zes, voor de menopauze de overgang of perimenopauze. Dan begint je menstruatiecyclus wat te veranderen. Je krijgt een kortere of langere cyclus, je kunt heviger of minder hevig bloeden, je kunt wat meer last krijgen van het premenstrueel syndroom (PMS).
- Daarna begin je menstruaties over te slaan, tot je uiteindelijk helemaal niet meer ongesteld wordt. Na de menopauze blijf je gewoonlijk nog enkele jaren in de overgang, tot je lichaam opnieuw een hormonaal evenwicht heeft gevonden.
- Ook na de menopauze kun je dus nog opvliegers hebben. Als we even de gemiddeldes erbij nemen (waar uiteraard heel veel vrouwen van afwijken), kun je stellen dat je op 45 in de overgang komt, je op 51 je laatste menstruatie hebt (de menopauze dus), en rond 54 klaar bent met die overgang.
De menopauze associëren we vaak met vrouwen van vijftig. En dat klopt ook. Maar je kunt dus als jonge veertiger al effecten van de overgang voelen, zoals slecht slapen, hoofdpijn of prikkelbaarheid. Dat komt omdat je hormonen dan al beginnen te schommelen.
Moeten de symptomen al ernstig zijn of kan elke vrouw in elk stadium medische hulp zoeken?
Als je je niet goed voelt, of je zorgen maakt, mag je nooit twijfelen om hulp in te roepen. Vrouwen denken te vaak dat ze zich aanstellen, dat ze het moeten verbijten of dat ze het zich maar inbeelden. Een goed gesprek en begrip kunnen al veel doen.
Een bloedtest is trouwens pas echt betrouwbaar als je al zes maanden of langer niet meer menstrueert. Voordien kun je ook al klachten hebben. Met klachten kun je onder meer terecht bij de huisarts, de gynaecoloog of een overgangsconsulent. Laat je niet naar huis sturen zonder dat je je geholpen voelt. Ook psychologische hulp of relatietherapie kunnen soms nodig zijn.
Hormoontherapie wordt pas voorgeschreven als je ernstige klachten hebt. Bijvoorbeeld als opvliegers je hinderen om te gaan werken, om voldoende te slapen of dagelijkse activiteiten uit te voeren. Maar er zijn naast hormoontherapie nog veel andere opties.
Welke hormoontherapie werkt echt?
Elke hormoontherapie op voorschrift werkt bij de meeste vrouwen. En ze werkt goed, vooral tegen opvliegers en vaginale droogte, én heel snel, al na enkele weken. Je kunt wel bijwerkingen ondervinden, en bij sommige vrouwen lijkt het niet te helpen. Er bestaan verschillende vormen en dosissen. Na enkele weken evalueer je best, en kun je indien nodig overschakelen of stoppen.
Naast de klassieke hormoontherapie bestaan er ook voedingssupplementen met extracten van planten die oestrogeenachtige stoffen bevatten. Die zogenaamde fyto-oestrogenen lijken bij sommige vrouwen ook te helpen – al hebben ze een minder sterk effect dan hormonale medicatie.
Aan hormoontherapie zijn risico’s verbonden. Bespreek dit altijd grondig met je arts, en laat het hem of haar ook weten als je fyto-oestrogeen neemt. Die zijn zonder voorschrift verkrijgbaar.
Kan hormonale anticonceptie op jongere leeftijd een invloed hebben op de latere menopauze?
Het heeft in elk geval geen invloed op de leeftijd waarop je de menopauze hebt. Over eventuele andere effecten heb ik geen wetenschappelijke studies gevonden.
Als je op latere leeftijd de pil neemt, zul je weinig of geen effecten van de overgang ondervinden, omdat de anticonceptiepil je cyclus onderdrukt. Als je een stopweek inlast, kun je in die week wel merken dat je in de overgang zit. Het is belangrijk om na de menopauze te stoppen met de pil, omdat ze dan meer risico geeft op hart- en vaatziekten. Een spiraaltje onderdrukt de overgang niet. Als je hormoontherapie overweegt tegen overgangsklachten, dan kun je het spiraaltje laten zitten, ook na de menopauze, en het gebruiken in combinatie met een oestrogeenpil.
Wat kunnen we dagelijks doen om onprettige symptomen te onderdrukken (lees: minder onprettig maken)?
Je kunt heel veel doen. Stress, bijvoorbeeld, heeft een grote impact. Het verergert opvliegers, weegt op je gemoed en leidt tot slaapproblemen. Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat onder meer yoga helpt tegen opvliegers.
Ook lichaamsbeweging vermindert de klachten. Een goede slaaphygiëne kan je nachtrust verbeteren: niet sporten vlak voor het slapengaan, geen telefoon of laptop mee in bed, opstaan als je echt niet kunt slapen.
Om minder last te hebben van opvliegers kun je je in laagjes kleden, zodat je snel kunt uitspelen. Ook een goede tip: stop ’s nachts een icepack in je kussensloop.
En vooral: rustig blijven. Je dénkt misschien dat iedereen een rood zweethoofd ziet en naar jou staart, maar voor de buitenwereld is een opvlieger meestal niet te zien.
En tot slot: stoppen met roken kan onmiddellijk een effect hebben op het aantal en de ernst van opvliegers.
Heb je vooral last van vaginale droogte en daardoor pijn bij penetratie, dan kan glijmiddel helpen. Al is dat vaak niet nodig, en kom je al een heel eind met een goede stimulatie van de clitoris. Als je opgewonden genoeg raakt, dan wordt de vagina meestal vochtig genoeg om te kunnen genieten van penetratie.
Welke voeding is menopauze-vriendelijk en welke zeker niet?
Een aantal voedingsproducten kunnen opvliegers uitlokken, zoals gember of andere pikante producten, alcohol, koffie, thee of suiker. De triggers kunnen voor iedereen verschillend zijn. Als je veel last hebt van opvliegers, kun je een dagboekje bijhouden. Zo kun je nagaan wat je hebt gegeten of gedronken voor je een opvlieger kreeg en uitproberen of je klachten verminderen als je die producten een tijdje vermijdt.
Tijdens de overgang blijven dezelfde adviezen gelden over gezonde voeding, als voordien. Eet gezond en gevarieerd, met veel groente en fruit en volkoren producten, en beperk frisdrank, alcohol, snoep en bewerkte voeding.
Soms wordt aangeraden om gluten of koolhydraten te vermijden, maar het is niet bewezen dat dat zou helpen. Ook je lichaam ontgiften met een streng dieet is nergens voor nodig. Na de menopauze word je wel wat gevoeliger om diabetes te krijgen. Daarom wordt het belangrijker om gezond te eten en je lichaam niet te veel te belasten met suikerpieken van bijvoorbeeld frisdrank of alcohol.
Wat is jouw mening over supplementen die claimen te helpen bij de menopauze?
Over supplementen met plantaardige hormoonachtige stoffen (de fyto-oestrogenen) had ik het al. Die kunnen bij sommige vrouwen helpen tegen klachten zoals opvliegers. Maar ze helpen zeker niet bij iedereen, en ze kunnen duur zijn. Dus als ze niet lijken te helpen, dan zijn ze je geld niet waard. Dan kun je beter overstappen op klassieke hormoontherapie, die veel effectiever is. Let trouwens op als je borstkanker hebt gehad of als dat in de familie zit, dan zijn die supplementen (en ook de klassieke hormoontherapie) wellicht geen goed idee. Bespreek het zeker met je arts.
Er zijn naast fyto-oestrogenen nog heel veel andere supplementen op de markt die zouden helpen tegen overgangsklachten. Meestal zijn ze nutteloos, en kosten ze je vooral veel geld. Als je gezond en gevarieerd eet, dan krijg je ook tijdens de overgang genoeg voedingsstoffen, vitamines en mineralen binnen. Er zijn wel enkele uitzonderingen. Als je ondanks een gezond voedingspatroon last hebt van maag- en darmklachten zoals diarree of gasvorming, dan zou het kunnen dat je niet genoeg stoffen uit je voeding opneemt en tekorten krijgt. Bespreek dit met je arts. Daarnaast kun je tijdens de overgang heftiger bloeden tijdens je menstruatie. Dat kan in sommige gevallen leiden tot een ijzertekort. Daarnaast hebben sommige mensen – vooral als je een donkere huidskleur hebt of bedekkende kleding draagt – nood aan een vitamine D-supplement. Maar dat laatste geldt uiteraard ook voor die niet in de overgang zitten.
Aan supplementen begin je dus best niet ondoordacht. Werk eerst aan een gezonde levensstijl, en als dat niet helpt, ga dan langs bij je arts.
Heb je advies voor vrouwen die nu in de menopauze zitten?
Niet panikeren. Sommige vrouwen denken dat ze gek worden, raken zichzelf kwijt, hebben angstwekkende hartkloppingen of worden depressief. Heb je klachten, ga dan op zoek naar hulp en blijf zoeken tot iemand je serieus neemt en je effectief helpt. Maar let op voor middelen of zogenaamde coaches die wonderen beloven. Er zijn veel middeltjes en therapieën beschikbaar die helemaal niet helpen en vooral erg duur zijn.
Begin altijd met te kijken naar je levensstijl. Eet je ongezond? Heb je slechte slaapgewoontes? Rook je? Drink je veel acohol? Heb je overgewicht? Heb je veel stress? Als je die zaken aanpakt, kan dat al veel verschil maken. Praat ook met de mensen in je omgeving. Je partner en kinderen kunnen taken overnemen die jij nu even niet aan kunt, en ze kunnen begrip opbrengen als je oververmoeid of prikkelbaar bent. Plan me-time in om tot rust te komen, of ga op stap met vriendinnen. Ook werkgevers kunnen veel betekenen, bijvoorbeeld door thuiswerk mogelijk te maken, je minder te belasten met stressvolle taken of door douches te voorzien. Als je ruimte ziet voor verbetering, kun je het gesprek aangaan. Of je werkgever of partner mijn boek onder de neus schuiven …
Heb je veel klachten, wees dan niet bang voor hormoontherapie. Voor veel vrouwen wegen de voordelen veel meer door dan de gezondheidsrisico’s. Vraag hierover wel een grondig gesprek met je arts.