Hoe komt het toch dat sommigen hoogsensitiviteit als een kracht zien en anderen het als een last ervaren? Op deze vraag, en zoveel meer, geeft Séverine Van De Voorde een antwoord in haar boek ‘Hoogsensitief omgaan met stress‘. Séverine is doctor in de psychologie, klinisch psycholoog, expert hoogsensitiviteit en stress-, veerkracht- en loopbaancoach. Met behulp van haar kennis en inzicht kun je eindelijk doen waarvoor je gemaakt bent: floreren – zelfs in een wereld vol prikkels.
Wat bracht jou in je jaren van studeren en lesgeven op het thema hoogsensitiviteit?
Tijdens mijn studies klinische psychologie heb ik daar niets over geleerd helaas. Er was in die tijd (1998-2003) nog maar weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar het fenomeen. Daarnaast leerden we in onze opleiding vooral over stoornissen en aangezien hoogsensitiviteit geen stoornis is, kwam het ook daarom niet aan bod.
Ik specialiseerde me via een doctoraat in ontwikkelingsstoornissen bij kinderen en ging er later ook les over geven aan de Universiteit Gent en Hogeschool West-Vlaanderen. In 2015 startte ik mijn privé praktijk waarin ik kinderen met ontwikkelingsstoornissen en hun ouders begeleidde. Nu en dan zag ik een kind dat wel een aantal symptomen vertoonde die leken op ADHD of autisme maar het was toch anders. Ik begon hier informatie over op te zoeken en kwam uit bij hoogsensitiviteit. Ik verdiepte me er in via populaire en wetenschappelijke literatuur en een aantal opleidingen waaronder die tot HSP Professional. Door het verzamelen van al die info vielen voor mij alle puzzelstukjes op hun plaats, zowel voor de kinderen die ik zag met die typische eigenschappen (bv. sterk rechtvaardigheidsgevoel) als voor mezelf: ik was zelf ook hoogsensitief.
In de tijd erna legde ik me enkel nog toe op het werken met hoogsensitieve kinderen. Ik merkte snel op dat minstens één van de ouders vaak ook hoogsensitief is en begon daarom ook hoogsensitieve volwassenen te begeleiden. Omdat ik het zo fijn vond om met deze doelgroep te werken, zie ik sinds 2018 enkel nog hoogsensitieve volwassenen.
Wat is hoogsensitiviteit precies?
Hoogsensitiviteit is de term die wordt gebruikt voor het aanduiden van een totaalpakket aan specifieke eigenschappen die we in het gedrag kunnen zien, zoals een sterk rechtvaardigheidsgevoel en groot empathisch vermogen. Die gedragseigenschappen zijn er niet zomaar. Ze zijn het gevolg van specifieke eigenschappen van het brein en zenuwstelsel, waardoor informatie op een andere manier wordt verwerkt: er worden méér prikkels verwerkt en je brein verwerkt die diepgaander.
Hoogsensitieve personen hebben dus een sensitief zenuwstelstel (= de zenuwbanen die de verbinding vormen tussen je brein en de rest van je lichaam). Het is fijner afgesteld waardoor signalen vanuit de omgeving (bv. geluiden) en vanuit het eigen lichaam (bv. honger) sneller worden opgemerkt en intenser worden ervaren.
Daarnaast is er ook sprake van een sensitief brein, wat leidt tot een zeer specifieke manier van informatieverwerking. Ten eerste worden er meer prikkels verwerkt doordat bij een HSP bepaalde hersengebieden actiever zijn (bv. insula) dan bij een niet-HSP. Ten tweede wordt informatie grondiger en diepgaander verwerkt doordat meer (complexe) hersengebieden samenwerken dan bij mensen die niet hoogsensitief zijn. Die combinatie zorgt ervoor dat HSP’s niet alleen meer gedetailleerd waarnemen maar dat ze ook meer linken leggen tussen informatie. Ze zien dus niet alleen de details maar ook het totale plaatje. Ten derde zijn HSP’s zeer sterk in het verwerken van sociale informatie (bv. gezichtsuitdrukkingen) en extra gericht op de sociale context (bv. de groepscohesie) door de sterkere activatie in de hersengebieden die daarvoor verantwoordelijk zijn. Ze hebben aandacht voor de belangen van iedereen en vooral ook voor de groep als geheel.
Wat zijn typische kenmerken van een hoogsensitief persoon (HSP)?
In mijn boek Hoogsensitief omgaan met stress vind je een overzichtslijst van alle kenmerken. Je kan deze lijst ook gratis downloaden via: https://vanstressnaarveerkracht.be/gratis-downloads.
Ik noem er hier een aantal:
- opmerken van subtiliteiten/veranderingen/fouten
- mensen goed kunnen lezen
- sferen aanvoelen
- het totaalplaatje zien
- linken leggen tussen info
- sterk voorstellingsvermogen
- creatief denken
- diep nadenken
- sterke zelfreflectie
- emoties intens beleven
- sterke intuïtie
- kat uit de boom kijken in nieuwe situaties
- grondig wikken en wegen
- zorgzaam
- sterk rechtvaardigheids- en verantwoordelijkheidsgevoel
- nood aan oprechte connectie
Wordt er volgens jou voldoende aandacht (awareness) besteed aan hoogsensitiviteit?
De laatste jaren duikt de term hoogsensitiviteit steeds vaker op in de media. Die toenemende bekendheid vergroot het bewustzijn en de herkenning, zet mensen aan het denken en motiveert tot actie. Dat is goed. Er zijn helaas nog heel veel misvattingen rond wat het begrip hoogsensitiviteit precies inhoudt, waardoor in de media vaak een fout beeld van hoogsensitiviteit wordt neergezet. HSP’s worden afgeschilderd als zwak of fragiel, als mensen die tegen niet veel kunnen en met fluwelen handschoenen moeten worden aangepakt. Niets is minder waar. Wat je ook vaak hoort, is dat hoogsensitiviteit hetzelfde is als overprikkeld zijn of overemotioneel reageren. Helaas zorgt dit ervoor dat hoogsensitiviteit door velen heel negatief wordt bekeken. En dat je je misschien schaamt dat je hoogsensitief bent. Terwijl het net een kracht is, een talent, een eigenschap waarmee je jou van het gemiddelde kan onderscheiden.
In mijn boek wil ik daarom met het eerste deel alle misvattingen voorgoed de wereld uit helpen door duidelijk uit te leggen wat onder hoogsensitiviteit verstaan wordt vanuit de wetenschappelijk onderbouwde info.
Welke misvattingen over hoogsensitiviteit zijn er?
Het wordt nog al te vaak gezien als iets zweverig, gelijkgesteld met helderziendheid, gereduceerd tot prikkelgevoeligheid of verward met overprikkeling en overgevoeligheid. Als het al niet wordt gezien als aanstelleritis, flauwekul, een mythe of een hype.
Is het een mythe? Nee, dat is het niet. Het is een feit dat ondertussen door verschillende teams van wetenschappers over de hele wereld is vastgesteld via onder andere genetisch en hersenonderzoek. Het aantal publicaties in wetenschappelijke tijdschriften neemt dagelijks toe. Het is dus geen verzinsel, maar een objectief vastgesteld gegeven.
Het is ook geen modeverschijnsel. De eigenschap heeft altijd bestaan en is al geruime tijd het onderwerp van wetenschappelijk onderzoek; weliswaar doorheen de tijd onder verschillende benamingen. In 1913 beschreef de Zwitserse psychiater Carl Jung het als “innate sensitiviness” (aangeboren sensitiviteit/gevoeligheid). De grondlegster van het begrip “hoogsensitiviteit” is de Amerikaanse psychologe Elaine Aron die samen met haar echtgenoot-psycholoog Art in 1997 het onderzoek naar deze eigenschap een enorme boost gaf. Het begrip wordt in de wetenschappelijke literatuur “sensory processing sensitivity” genoemd.
De grootste misvatting is dat hoogsensitiviteit enkel betekent dat je meer prikkelgevoelig bent. HSP’s zijn inderdaad gevoeliger voor zintuiglijke prikkels omdat ze meer opmerken dan anderen. Maar dat is niet uniek voor hoogsensitiviteit. Ook mensen met trauma, ADHD of autisme zijn meer prikkelgevoelig. Bij hen zie je echter niet de typische hoogsensitieve manier van informatie verwerken die een HSP vertoont. De essentie en dus het onderscheidende kenmerk van hoogsensitiviteit is dan ook niet de zintuiglijke sensitiviteit maar de complexe diepgaande manier van verwerken van alle indrukken, zowel de negatieve als de positieve.
Tot slot wordt hoogsensitiviteit vaak verward met overprikkeling en met overgevoelig of overemotioneel reageren. Dat zijn nochtans twee totaal verschillende fenomenen.
Niet iedereen die hoogsensitief is, reageert namelijk overprikkeld, overgevoelig of overemotioneel. En niet iedereen die overprikkeld is of overemotioneel reageert, is hoogsensitief. In onze prikkelvolle maatschappij waarbij mensen veel te veel ballen in de lucht willen houden en te weinig tijd maken voor rust en herstel loopt iedereen het risico om in de zone van overprikkeling te komen en daar chronisch in te blijven steken.
Doordat in de populaire media hoogsensitiviteit gelijk wordt gesteld aan prikkelgevoelig en snel overprikkeld zijn, denken veel mensen onterecht dat ze hoogsensitief zijn. Hun overprikkeling is echter het gevolg van chronische stress door te veel werk, te veel zorgen, te veel ballen in de lucht of is het resultaat van trauma, autisme of ADHD. Omgekeerd hebben veel HSP’s in het verleden onterecht de diagnose ADHD of ASS gekregen omdat bij chronische overprikkeling symptomen op de voorgrond treden die lijken op de kerneigenschappen van deze beelden van neurodiversiteit. Helaas zijn heel wat professionals in het klinische veld nog te weinig vertrouwd met de essentie van een hoogsensitief brein waardoor ze het onderscheid niet correct kunnen maken. Uiteraard hoop ik hier met mijn boek verandering in te kunnen brengen.
Is hoogsensitiveit aangeboren of kun je dit op latere leeftijd ontwikkelen?
Het is een aangeboren eigenschap en niet iets dat je op latere leeftijd kan ontwikkelen. Het kan dus niet ontstaan door ingrijpende levensgebeurtenissen of trauma. Hoogsensitieve kenmerken moeten al zichtbaar zijn van in de kindertijd.
Hoogsensitiviteit is een persoonlijkheidseigenschap die voorkomt bij ongeveer 15 tot 20% van de bevolking. Er zijn evenveel hoogsensitieve mannen als hoogsensitieve vrouwen.
Hoogsensitiviteit heeft te maken met een andere manier van informatie verwerken waarvan de oorzaak in de hersenen ligt. Hoogsensitief zijn is dus een biologisch gegeven en geen vrije keuze.
Omdat bij hoogsensitiviteit bepaalde genen een rol lijken te spelen is de eigenschap voor een groot deel erfelijk en zit de kans er in dat je in je gezin of familie niet de enige bent die hoogsensitief is.
Het is een normale en gezonde eigenschap, geen diagnose, ziekte, stoornis of aandoening. Het is niet iets dat je kan oplossen of waarvan je kan genezen. Het is een persoonlijkheidstrek die je hele leven lang aanwezig blijft. Het is een deel van wie je bent en het heeft impact op alle domeinen van je leven.
Je kan niet een beetje (of net heel erg) hoogsensitief zijn; je bent het of je bent het niet. Wel is het zo dat afhankelijk van je leeftijd, de periode in je leven, de context (bv. werk versus bij vrienden) en de situatie bepaalde kenmerken meer of minder opvallend kunnen zijn en ook andere vormen kunnen aannemen. Er zijn ook vaak momenten waarop je eerder de kracht ervan ervaart en andere momenten eerder de lasten (bv. snel overprikkeld). Hoogsensitiviteit is daarom zeker iets waarmee je in je leven rekening dient te houden.
Waar hebben HSP’s veelal moeite mee?
Bij hoogsensitiviteit is er sprake van een stresssysteem dat om verschillende redenen vaker, sneller en intenser wordt geactiveerd. Het stresssysteem van een HSP gaat dus snel en veel in overdrive. Dat kost enorm veel energie waardoor HSP’s ook een groter risico hebben om leeg te lopen en in een burn-out terecht te komen.
Wanneer je niet weet dat je hoogsensitief bent en/of er geen rekening mee houdt, dan is de kans groot dat je allerlei klachten gaat ontwikkelen, zoals vermoeidheid, chronisch overprikkeld zijn, een vol hoofd hebben, innerlijke onrust, je opgejaagd voelen, overgevoelig zijn (bv. prikkelbaar, lichtgeraakt), snel mentaal en emotioneel overspoeld geraken, overemotioneel reageren (bv. uitvallen tegen je partner of kinderen), weinig kunnen verdragen, allerlei lichamelijke klachten (bv. pijn, prikkelbare darm), chaotisch handelen, angsten, piekeren, moeite met concentreren, slaapproblemen etc. Dat zijn echter geen eigenschappen van hoogsensitiviteit maar mogelijke gevolgen als je niet hebt leren omgaan met overprikkeling en stressoren en/of in een niet-passende context leeft/werkt. Hierdoor is je stress-systeem compleet uit balans geraakt.
Het is daarom essentieel dat je als HSP je leven zo inricht dat je in je dagelijkse keuzes rekening houdt met je specifieke behoeften (bv. meer herstel- en verwerkingstijd) zodat je de valkuilen (overprikkeling, chronische stress en energieverlies) kan omzeilen en de sterke kanten van de eigenschap (bv. creativiteit en intuïtie) op de voorgrond kunnen treden. Dan kan je die bewust gaan inzetten om niet alleen bij jezelf maar ook bij anderen en de samenleving persoonlijke ontwikkeling te stimuleren en welzijn te optimaliseren.
Wanneer je als HSP prioriteit geeft aan stress- en energiebeheer en voor jezelf een passende omgeving creert, zowel op vlak van werk als privé, dan kan je doen waarvoor je als HSP gemaakt bent: floreren – zelfs in een wereld vol prikkels.
Meer weten?
www.vanstressnaarveerkracht.be (inclusief een aantal gratis materialen bij het boek!)
Volg Séverine via Instagram voor waardevolle tips over hoogsensitiviteit, stress, veerkracht en energiebeheer: @severine.van.de.voorde.
Het boek bestellen kan hier: https://vanstressnaarveerkracht.be/webshop.
Over Séverine
Séverine Van De Voorde is doctor in de psychologie, klinisch psycholoog, expert hoogsensitiviteit en stress-, veerkracht- en loopbaancoach. Ze is auteur van diverse boeken, waaronder ‘Van stress naar veerkracht’.