Wist je dat het testosteron ook vrouwen bij voorkomt? In dit artikel bespreken wat testosteron precies is, hoe het wordt aangemaakt, en hoe je een tekort (of een teveel) herkent.
Wat is testosteron?
Testosteron wordt geproduceerd door de geslachtsklieren, namelijk door de Leydigcellen in de teelballen bij mannen en door de eierstokken bij vrouwen.
Ook worden kleine hoeveelheden geproduceerd door de bijnieren bij beide geslachten.
Het is een androgeen, wat betekent dat het de ontwikkeling van mannelijke kenmerken stimuleert.
Hoe verloopt de regulatie?
Testosteron wordt in het lichaam aangemaakt uit cholesterol. Een hoog cholesterolgehalte betekent echter niet dat je testosteron hoog zal zijn.
De productie van testosteron wordt strak gereguleerd om normale niveaus in het bloed te handhaven, hoewel de niveaus gewoonlijk ‘s morgens het hoogst zijn en daarna dalen. De hypothalamus en de hypofyse zijn belangrijk bij het regelen van de hoeveelheid testosteron die door de testes wordt geproduceerd.
Als reactie op het gonadotropin-releasing hormone (GnRH) van de hypothalamus produceert de hypofyse het luteïniserend hormoon dat in de bloedbaan naar de geslachtsklieren gaat en op zijn beurt de productie en afgifte van testosteron stimuleert.
Naarmate de testosteronspiegel in het bloed stijgt, wordt de productie van het GnRH door de hypothalamus onderdrukt, die op haar beurt de productie van het luteïniserend hormoon door de hypofyse onderdrukt. Het testosteronniveau begint daardoor te dalen, zodat de negatieve terugkoppeling afneemt en de hypothalamus de afscheiding van het GnRH hervat.((mei 2021, Testosterone | You and Your Hormones from the Society for Endocrinology))
De rol van testosteron bij mannen
Testosteron is het bekendste mannelijke sekshormoon en speelt een aantal belangrijke rollen.
Zo zorgt testosteron voor de ontwikkeling van de penis en de teelballen, en de productie van sperma. In de pubertijd zorgt testosteron voor een verdieping van de stem, en de groei van het schaamhaar. Er is ook een relatie tussen testosteron en kaalheid. Testosteron speelt tot slot een rol in de groei en sterkte van spieren en botten.
Om deze veranderingen te bewerkstelligen, wordt testosteron vaak omgezet in een ander androgeen, dihydrotestosteron genaamd.
En bij vrouwen
Bij vrouwen wordt testosteron geproduceerd door de eierstokken en de bijnieren. Het grootste deel van het in de eierstok geproduceerde testosteron wordt omgezet in het belangrijkste vrouwelijke geslachtshormoon, oestradiol.
Het is vooral een gezond evenwicht tussen oestrogeen en testosteron die van belang is voor de eierstokken.
Help, ik heb te veel testosteron
Een teveel aan natuurlijke testosteron komt niet vaak voor bij mannen. Agressie is géén bewezen symptoom van een teveel aan testosteron.
Wat wel wijst op te veel testosteron bij mannen is:
- Een laag aantal zaadcellen, krimpen van de testikels en impotentie (echt waar);
- Een beschadiging van de hartspier en verhoogd risico op een hartaanval;
- Een prostaatvergroting met moeilijkheden bij het urineren;
- Leveraandoeningen;
- Acne;
- Vasthouden van vocht met zwelling van de benen en voeten;
- Gewichtstoename, wellicht deels gerelateerd aan de toegenomen eetlust;
- Een hoge bloeddruk en cholesterol;
- Slapeloosheid;
- Hoofdpijn;
- Een verhoogde spiermassa;
- Een verhoogd risico op bloedstolsels;
- Een vertraagde groei bij adolescenten;
- Stemmingswisselingen, euforie, prikkelbaarheid, een verminderd beoordelingsvermogen, waanideeën.
Bij vrouwen is de meest voorkomende oorzaak van een hoge testosteronspiegel misschien wel het polycysteus ovarium syndroom (PCOS). Deze ziekte komt veel voor, en treft 6 tot 10% van de premenopauzale vrouwen.
De eierstokken van vrouwen met PCOS bevatten meerdere cysten. Symptomen zijn onregelmatige menstruatie, verminderde vruchtbaarheid, overmatig of ruw haar op ongewone plaatsen, kaalheid volgens het mannelijk patroon, een donkere en dikke huid, gewichtstoename, depressie en angstgevoelens.
Te weinig testosteron: hoe komt dit?
Als mannen ouder worden, daalt het testosterongehalte heel geleidelijk, ongeveer 1% tot 2% per jaar – in tegenstelling tot de relatief snelle daling van oestrogeen die de menopauze veroorzaakt.
De testes produceren minder testosteron en er zijn minder signalen van de hypofyse die de testes vertellen om testosteron aan te maken. Ook de productie van het glycoproteïne SHBG, dat gelinkt is aan het vrouwelijk hormoon oestradiol, neemt toe met de leeftijd.
Dit alles vermindert de actieve (vrije) vorm van testosteron in het lichaam. Bij meer dan een derde van de mannen boven de 45 jaar kan het testosterongehalte lager zijn dan normaal.
Een laag testosterongehalte in het bloed komt overeen met minder dan 300 nanogram per deciliter (ng/dL).
Symptomen van een tekort aan testosteron bij volwassen mannen zijn onder andere:
- Vermindering van lichaams- en gezichtshaar;
- Verlies van spiermassa;
- Laag libido, impotentie, kleine testikels, verminderd aantal zaadcellen en onvruchtbaarheid;
- Vergrote borsten;
- Opvliegers;
- Geïrriteerdheid, slechte concentratie en depressie;
- Verlies van lichaamsbeharing;
- Broze botten en een verhoogd risico op botbreuken.
Ook vrouwen kunnen last hebben van symptomen van een tekort aan testosteron. Zo kan een ziekte in de hypofyse leiden tot een verminderde testosteronproductie vanuit de bijnieren. Ze kunnen last krijgen van een laag libido, een verminderde botsterkte, een slechte concentratie of depressies.
Oorzaken van laag testosteron
Sommige mensen worden geboren met aandoeningen die een tekort aan testosteron veroorzaken, zoals het Klinefelter syndroom, het Noonan syndroom en ambigue genitaliën (wanneer de geslachtsorganen zich ontwikkelen op een manier die er niet typisch uitziet).
Sommige mannen kunnen lage testosteron ontwikkelen door:
- Beschadiging van de testikels door een ongeval;
- Verwijdering van testikels wegens kanker;
- Chemotherapie of bestraling;
- Ziekte van de hypofyse die leidt tot een tekort aan hormonen;
- Infectie;
- Auto-immuunziekten.
Het komt erop neer dat als de testikels minder testosteron aanmaken dan normaal, je bloedspiegel van testosteron zal dalen.
Veel mannen die een testosterondeficiëntie ontwikkelen hebben een laag testosterongehalte dat verband houdt met:
- Veroudering;
- Obesitas;
- Het metabool syndroom;
- Gebruik van medicijnen zoals antidepressiva en verdovende pijnstillers.
Laag is niet altijd slecht
Er zijn situaties waarin een laag testosterongehalte geen slechte zaak is.
Het beste voorbeeld is prostaatkanker. Testosteron kan de prostaatklier stimuleren om te groeien, alsook de omvang van al aanwezige prostaatkanker. Daarom zijn medicijnen die de testosteronspiegel verlagen en het wegnemen van de teelballen gebruikelijke behandelingen voor mannen met prostaatkanker.
Mannen die testosteronvervangers gebruiken, moeten zorgvuldig worden gecontroleerd op prostaatkanker. Hoewel testosteron prostaatkanker kan doen groeien, is het niet duidelijk of behandeling met testosteron daadwerkelijk kanker veroorzaakt.((29 augustus 2019, Testosterone — What It Does And Doesn’t Do))
Hoe test je het testosterongehalte?
Een speciale test kan het testosterongehalte in je bloed meten. Het meeste testosteron in het bloed is gebonden aan eiwitten. Testosteron dat niet aan een eiwit gebonden is, wordt vrij testosteron genoemd.
Er zijn twee hoofdtypen testosterontests:
- Totaal testosteron, dat zowel gebonden als vrij testosteron meet;
- Vrij testosteron, dat alleen vrij testosteron meet. Vrij testosteron kan meer informatie geven over bepaalde medische aandoeningen.
Te lage (lage T) of te hoge (hoge T) testosteronspiegels kunnen zowel bij mannen als bij vrouwen gezondheidsproblemen veroorzaken.((3 december 2020, Testosterone Levels Test: MedlinePlus Medical Test)) Om een tekort aan testosteron op te sporen, kan je arts ook nog kijken naar waarden van het luteïniserend hormoon en prolactine, die beiden op problemen met de hypofyse wijzen.
Indien de arts een te laag gehaalte vindt, kan testosterontherapie besproken worden. Testosterontherapie wordt enkel voorgeschreven aan mannen die voldoen aan de klinische en laboratoriumdefinitie van een testosterontekort (testosteronspiegel van minder dan 300 ng/dL).((2021, What is Low Testosterone?))
Verhogen via voeding
Voeding rijk aan zink helpt om normale testosteronniveaus te behouden. Zink verbetert ook het metabolisme van omega-3 vetzuren die op hun beurt ook bijdragen tot gezonde testosteronwaarden. Oesters, krab, rundsvlees, varkensvlees, kip, bonen, noten, groene bladgroenten, havermout en yoghurt zijn voorbeelden van voeding met zink.((6 maart 2017, Connecting Testosterone and Zinc)) Je arts kan ook een zinksupplement aanbevelen.
Vind je onze blogs interessant? Schrijf je dan zeker in op de nieuwsbrief: