Michael Vlerick & De sleutel tot geluk

Michael Vlerick is wetenschapsfilosoof en schrijver. Hij doceert aan de universiteit van Tilburg. In zijn werk past hij evolutieleer toe op de grote vragen des levens. Hij wil filosofie toegankelijk maken voor een breed publiek en zijn werk wil bijdragen tot een gelukkigere en harmonieuzere samenleving. Hij schreef eerder ‘De tweede vervreemding: Het tijdperk van de wereldwijde samenwerking’ en ‘Kritisch en Wetenschappelijk denken: Een korte introductie’.

‘Waarom we niet gelukkiger zijn’ is een krachtige uitspraak. Wat inspireerde je om dit boek te schrijven?

Objectief bekeken hebben we het nog nooit zo goed gehad als vandaag. We leven met voorsprong in de meest welvarende en – ook lijkt dat misschien niet altijd zo – de meest vredevolle tijd in de geschiedenis.

Hoe komt het dan dat we niet gelukkiger zijn? Op dit eigenste moment, lijdt wereldwijd één op de twintig volwassenen aan een depressie en het aantal mensen dat uit het leven wil stappen ligt duizelingwekkend hoog. Volgens een rapport van de Verenigde Naties kampt vandaag bijna een miljard mensen met mentale gezondheidsproblemen. Maar ook de mensen die gespaard blijven van extreme psychische pijn en mentale ziektes, gaan al te vaak gebukt onder negatieve emoties zoals moedeloosheid, stress, angst, afgunst, frustratie en woede.

Ik wou begrijpen hoe dat komt. Maar in het boek doe ik meer dan alleen het probleem in kaart brengen, ik reik ook oplossingen aan. Mijn hoop is om met dit boek mensen gelukkiger in het leven te laten staan.

Kun je ons meer vertellen over de evolutionaire achtergrond en genetische programmering die ons vatbaar maakt voor chronische ontevredenheid en andere negatieve emoties?

De ontnuchterende vaststelling is dat we door natuurlijke selectie niet geprogrammeerd zijn om duurzaam gelukkig te zijn. Onze genetische programmering zorgt ervoor dat we in de ban zijn van wat slecht ging, gaat of zou kunnen gaan. Dat hielp onze voorouders om gevaren te detecteren en zo te overleven in een uitdagende omgeving.

Vandaag zadelt het ons vooral op met veel nodeloos gepieker en stress. Verder zit ons psychologie ook zo in mekaar dat we razendsnel wennen aan verbeterde omstandigheden en dat we nooit voldaan zijn. Ook dat gaf onze voorouders een evolutionair voordeel. Maar het zorgt er vandaag spijtig genoeg voor dat ondanks die enorm toegenomen welvaart en verbeterde levensomstandigheden, we niet bepaald gelukzalig door het leven fladderen. We zijn immers aan die verbeterde omstandigheden gewend geraakt.

“Externe omstandigheden hebben een veel minder grote impact op onze lange termijn geluk dan we denken.”

Hoe kunnen eeuwenoude praktijken zoals die van de Boeddha en de Stoïcijnen worden toegepast in het moderne leven om geluk te bevorderen?

Hier zijn we aangekomen bij de belangrijkste boodschap van het boek: Je kan je geluk op permanente en duurzame wijze verhogen. Die eeuwenoude inzichten en praktijken van de Boeddha en de Stoïcijnen – aangevuld met belangrijke doorbraken in de moderne wetenschap van het geluk – kunnen de ervaring van je leven ingrijpend veranderen in de positieve zin.

Het uitgangspunt van die levensbeschouwelijke scholen is steeds hetzelfde: om gelukkiger te zijn moet je werken aan jezelf, niet (louter) aan je omstandigheden. Dat doe je door gelijkmoedigheid te ontwikkelen, waardoor je niet langer zo frequent en intens gekweld wordt door negatieve emoties en gedachten. Verder kan je ook tevredenheid ontwikkelen en je geest trainen om meer aandacht te hebben voor al het goede in je leven. En tenslotte kan je het best prioriteit geven aan je dichte sociale relaties. Innige sociale contacten – zo blijkt heel duidelijk uit het wetenschappelijk onderzoek naar geluk – zijn een noodzakelijke voorwaarde voor een gelukkig leven.

In hoeverre neemt de wetenschappelijke gemeenschap de eeuwenoude praktijken serieus als het gaat om het streven naar geluk?

Voor lange tijd nam de wetenschappelijke gemeenschap oosterse praktijken zoals meditatie niet echt serieus. Maar daar is verandering in gekomen.

In de jaren 1990 legden neurowetenschappers boeddhistische monniken, met tienduizenden uren aan meditatiepraktijk op de teller, onder de hersenscanner. Wat zij ontdekten, sloeg de wetenschappelijke wereld met verstomming. Wanneer de monniken onder de scanner bepaalde meditatieoefeningen uitvoerden, merkten de onderzoekers een buitengewoon, nooit eerder geobserveerd, aantal gammagolven in de hersenen op. Gammagolven worden opgewekt wanneer we aandachtig zijn, leren en memoriseren. Het concentratieniveau van deze ‘olympische atleten van meditatie’ was met andere woorden ongezien.

Maar er is meer. De activiteit in hun linker prefrontale cortex was opmerkelijk groot in vergelijking met de activiteit in hun rechter prefrontale cortex. Activiteit in de linker prefrontale cortex, weten neurowetenschappers, is sterk gelinkt aan positieve emoties. De rechter prefrontale cortex is dan weer actiever wanneer we ons slecht voelen. Die levenslange meditatiebeoefenaars, besloten de onderzoekers, hebben een brein ontwikkeld met een enorme capaciteit voor geluksbeleving en een sterk afgenomen neiging tot het opwekken van negatieve emoties.

Ook andere praktijken uit levensbeschouwelijke stromingen – zoals dankbaarheidsrituelen waarbij je dagelijks een aantal positieve zaken voor de geest haalt waarvoor je een gevoel van dankbaar opwekt – kunnen een ingrijpend effect hebben op ons geluk, ontdekten wetenschappers.

Was er een specifiek moment of een inzicht in het onderzoeksproces dat je persoonlijk heeft verrast of veranderd in je eigen visie op geluk?

Het meest verrassende onderzoeksresultaat waar ik op botste is een studie naar de geluksbevinding van mensen die de lotto wonnen en mensen die verlamd uit een ongeval kwamen.

De studie werd uitgevoerd in de jaren 1970 en de bevindingen zijn – op zijn zachtst uitgedrukt – opmerkelijk. Amper zes maanden na winst gewend waren de lottowinnaars gewend geraakt aan die meevaller en waren ze niet langer gelukkiger dan mensen die geen winnend lot hadden getrokken. Maar ook de verkeersslachtoffers die voortaan in een rolstoel door het leven moesten, wenden aan hun lot. Zes maanden na hun ongeval waren zij bijna even gelukkig als de groep die geen ongeval (en geen lottowinst) had meegemaakt en voelden ze zich bijna even gelukkig als in de periode voor het ongeval.

Conclusie: externe omstandigheden hebben een veel minder grote impact op onze lange termijn geluk dan we denken. Bij een meevaller gaan we hooguit even boven ons relatief stabiel gelukniveau uitzweven en bij een tegenvaller (zelfs van formaat) dippen we even onder ons gelukniveau. Maar na verloop van tijd keren we onherroepelijk terug naar dat gelukniveau.

Wat kan je concreet ondernemen om een vrijer en gelukkiger leven tot stand te brengen?

Blij dat je die vraag stelt! Daarvoor heb ik het boek geschreven: om mensen aan een vrijer en gelukkiger leven te helpen. We kunnen wel degelijk ons gelukniveau duurzaam verhogen. In het boek geef ik je een concreet stappenplan mee om dat voor elkaar te brengen. Het komt erop aan om bepaalde gewoontes aan te leren en andere gewoontes af te leren.

Ten eerste blijkt een gezonde levensstijl – gezonde voeding, genoeg beweging en slaap – van groot belang. Daarmee breng je een gulle toevoer van ‘gelukshormonen’ (‘neurotransmitters’ om precies te zijn) zoals dopamine en serotonine op gang en houd je de cortisolproductie (ons ‘stresshormoon’) binnen de perken.

Vervolgens kan je het best regelmatig aan de slag met meditatieoefeningen. In het boek leg ik uit welke soorten meditatieoefeningen er bestaan en wat hun doel is. Met gerichte meditatieoefeningen trainen we onze geest om minder te dwalen, minder in de greep te zijn van negatieve gedachten en gevoelens en wensbare eigenschappen te ontwikkelen zoals tevredenheid en liefdevolle vriendelijkheid. Meditatie is de cruciale eerste stap naar een vrijer en gelukkiger leven, maar daar mag het niet bij blijven. Je moet wat je gedurende meditatieoefeningen ontwikkelt vervolgens doortrekken naar het alledaagse leven.

Probeer regelmatig uit je dwalende geest te komen en bewust aandacht te besteden aan het goede of schone dat het moment te bieden heeft. Als je in de greep bent van stress of negatieve emoties en gedachten, kom dan uit de gedachtestroom en schenk je volle aandacht aan de fysieke sensatie van de emotie. Dan waait de storm snel over. En wanneer je positieve emoties ervaart, schenk er dan je volle aandacht aan. Let op het unieke en het mooie van de ervaring. Zo verleng en versterk je die emotie en train je je brein om die belonende emoties in de toekomst vaker op te wekken.

Ben je zelf met de inzichten en praktijken die je in je boek beschrijft aan de slag gegaan en wat is jouw ervaring?

Zeker. Als filosoof was ik altijd geïnteresseerd in de menselijke psyche en zo kwam ik in contact met meditatie en mindfulness. Toen ik er zelf mee aan de slag ging, hebben die praktijken mijn leven getransformeerd. Dat heeft mij het zelfvertrouwen gegeven om er een boek over te schrijven.

Ik werd vroeger vaak ook gekweld door negatieve emoties en gedachten, ik reageerde zelf ook vaak impulsief. Door die vicieuze cirkel te doorbreken verlos je jezelf niet enkel van die negatieve emoties, je verlost anderen ook van jouw negatieve reacties. Je wordt er dus zelf gelukkiger van en je maakt er anderen gelukkiger mee. Dat is het mooie aan ‘geluktraining’. Je bent de eerste, maar zeker niet de enige begunstigde!

Wil jij weten hoe het is om gelukkiger te zijn en vrijer te leven? Ontdek het in Michael’s boek!

Meer informatie vind je op de website 👉 www.michaelvlerick.com

Ontdek recente expert interviews