Immuunsysteem: hoe werkt het & hoe kun je het ondersteunen?

Laatst bijgewerkt op 3 september 2025

Ons immuunsysteem oftewel afweersysteem is één van de meest bijzondere verdedigingsmechanismen van ons lichaam. Toch bestaan er nog veel misverstanden. Is het een orgaan? En wat kun je zelf doen om je afweer zo goed mogelijk te ondersteunen?

In dit artikel ontdek je:

• Wat het immuunsysteem precies is.
• Hoe het werkt (aangeboren & verworven).
• Signalen dat je immuunsysteem mogelijk wat extra aandacht verdient.
• Praktische tips voor een gezonde leefstijl die je afweer ondersteunt.

In het kort: Hoe werkt het immuunsysteem?

Het immuunsysteem is een complex verdedigingsmechanisme dat ons beschermt tegen indringers zoals:

• bacteriën
• virussen
• schimmels
• andere schadelijke micro-organismen

Zo werkt het:

• Het systeem herkent een indringer die niet thuishoort in het lichaam.
• Het stuurt waarschuwingssignalen om andere immuuncellen te activeren.
• Die cellen ruimen de indringer op en voorkomen verdere verspreiding.
• Via immunologisch geheugen onthoudt je lichaam de indringer, zodat het bij een volgende keer sneller en efficiënter kan reageren.

Hoewel we het meestal niet merken, is het immuunsysteem voortdurend actief om ons gezond te houden.¹

Een stukje geschiedenis

Wist je dat de eerste verwijzing naar immuniteit al in het jaar 430 v.Chr. werd beschreven? Tijdens een epidemie in Athene merkte schrijver Thucydides op dat mensen die hersteld waren, anderen konden verzorgen zonder zelf opnieuw ziek te worden.

Pas in de 19e eeuw bewees Robert Koch dat micro-organismen de oorzaak zijn van infecties – een ontdekking die hem in 1905 een Nobelprijs opleverde. Sindsdien blijft de wetenschap nieuwe inzichten ontdekken.²

Aangeboren vs verworven afweersysteem

Ons immuunsysteem bestaat uit twee systemen die samenwerken:

1. Aangeboren (aspecifiek) immuunsysteem

• Werkt direct vanaf de geboorte.
• Herkent en valt ziekteverwekkers meteen aan.
• Bestaat uit cellen zoals macrofagen (de “opruimploeg”), natural killercellen en dendritische cellen.
• Heeft geen geheugen – reageert elke keer op dezelfde manier.

2. Verworven (adaptief) immuunsysteem

• Komt pas in actie na de eerste ontmoeting met een indringer.
• Onthoudt de indringer voor een volgende keer → sneller en effectiever.
• Belangrijkste spelers: T-lymfocyten (T-cellen) en B-lymfocyten (B-cellen die antistoffen maken).

Samen zorgen deze systemen voor een continue afweer, vaak zonder dat we het merken.^{3 4}

6 signalen dat je immuunsysteem extra aandacht kan gebruiken

Hoewel je immuunsysteem dag en nacht werkt, zijn er signalen die kunnen wijzen op een verminderde weerstand:

1. Langdurige stress → verhoogd cortisol kan de afweer onderdrukken. Er zijn gelukkig wel wat manieren om het stresshormoon cortisol te verlagen.
2. Vaak verkouden → normaal herstel duurt 7–10 dagen; vaker ziek kan een signaal zijn.
3. Darmproblemen zoals diarree, winderigheid of obstipatie.
4. Slecht genezende wondjes → vertraagd herstel kan samenhangen met de afweer.
5. Regelmatig infecties → bv. meerdere oor- of longontstekingen per jaar.
6. Aanhoudende vermoeidheid ondanks voldoende slaap.

Deze signalen zijn algemeen en kunnen ook andere oorzaken hebben. Raadpleeg bij ernstige of aanhoudende klachten altijd je huisarts.

Wist je dat? Koud weer is niet altijd de oorzaak van een verkoudheid.

Auto-immuunziekte

Bij sommige aandoeningen zoals astma, of de Ziekte van Crohn, vallen de witte bloedlichaampjes het lichaam ten onrechte aan, of ze reageren veel te heftig op ongevaarlijke prikkels. Dit noemen we dan een auto-immuunziekte.

Waarom het afweersysteem zich tegen het eigen lichaam richt is tot op heden nog niet duidelijk. Medicatie om het immuunsysteem te onderdrukken (immunosuppressiva) zijn daarom soms nodig. Ook na een orgaantransplantatie is het niet de bedoeling dat het lichaam reageert op een lichaamsvreemde stof (het donororgaan). Ook dan bieden immuunsuppressiva uitkomst.

De rol van je darmen

Wist je dat een groot deel van je immuunsysteem zich in je darmen bevindt?

• Je darmen komen dagelijks in contact met stoffen van buitenaf.
• Een gevarieerde darmflora met voldoende goede bacteriën ondersteunt de afweer.
• Darmflora en immuuncellen werken nauw samen.

Daarom is een gezonde spijsvertering een belangrijke voorwaarde voor een goed functionerend immuunsysteem.

Ook interessant: Wat probiotica kunnen doen voor je lichaam

Hoe kun je je immuunsysteem ondersteunen?

Een deel van je afweer is genetisch bepaald. Maar gelukkig zijn er leefstijlfactoren waar je zelf invloed op hebt. Denk aan:

• Voldoende slaap en rust
• Regelmatige beweging
• Stoppen met roken
• Gevarieerde en voedzame voeding
• Stress verminderen
• Goede hygiëne, zoals handen wassen

Een gezonde leefstijl helpt je lichaam om optimaal te functioneren – en daarmee ook je immuunsysteem.

Wanneer naar de huisarts?

Bel je huisarts bij klachten die niet overgaan of snel erger worden, bij (terugkerende) hoge koorts, benauwdheid of pijn op de borst, tekenen van uitdroging, of als je je zorgen maakt. Bel de hulpdiensten bij acute benauwdheid, bewustzijnsverlies, verlammingsverschijnselen of plots hevige pijn. Via een bloedonderzoek kan de arts weten of je last hebt van een verminderde weerstand. Dit is algemene informatie en geen persoonlijk medisch advies.

Belangrijk om te onthouden

Je immuunsysteem is complex en werkt meestal op de achtergrond. Door goed voor jezelf te zorgen, ondersteun je je natuurlijke afweer.

Heb je serieuze gezondheidsklachten? Raadpleeg altijd je huisarts of specialist.

Bronnen:

1. 2021, Hoe werkt ons immuunsysteem? ↩︎
2. 1 maart 2021, Immune system ↩︎
3. 23 april 2020, How does the immune system work? ↩︎
4. 21 april 2017, Afweercellen helpen ons hart kloppen ↩︎