Gertjan Schaafsma is emeritus hoogleraar Voeding & Gezondheid aan de Wageningen Universiteit. Vandaag geeft hij lezingen en werkt hij als onafhankelijk adviseur. We vragen Gertjan wat meer informatie over de laatste vijand in voedingsland: koolhydraten en meer bepaald suiker.
Gertjan, hoe is jouw interesse in voeding destijds ontstaan?
Tijdens mijn militaire dienst heb ik mij beraden op mijn toekomst en liet mij daartoe testen door een beroepskeuzeadviseur. Die raadde mij aan naar Wageningen te gaan waar een nieuwe studierichting Voeding was opgezet door Prof. Dr. C den Hartog.
Ons lichaam heeft koolhydraten, eiwitten en vetten nodig om goed te werken. Over welke verhouding spreken we dan?
Koolhydraten zijn in theorie niet per se onmisbaar, omdat bij voldoende voorziening met eiwitten daaruit via gluconeogenese glucose kan worden gemaakt. Bij extreem koolhydraatarme voeding worden uit vetzuren ketonen gemaakt, die als brandstof voor hersenen en spieren kunnen dienen. Echter in de praktijk hebben koolhydraatrijke voedingsmiddelen, zoals fruit, brood en peulvruchten de functie dat zij voedingsvezel en onmisbare voedingsstoffen leveren. Bij een ketogene voeding kunnen bij onoordeelkundig gebruik daaraan gemakkelijk tekorten ontstaan. Bij normaal-gezonde mensen met voldoende lichamelijke activiteit is een goede verhouding tussen macronutriënten als volgt:
Eiwit: 15%; Vet: 35%; Koolhydraten: 40-60%. Duursporters (op hoog niveau) gebruiken doorgaans meer koolhydraten (50-70%) en minder vet (25%). Voor diabeten (type 1 en 2) worden doorgaans voedingen voorgeschreven met minder dan 40% koolhydraten en met meer eiwit (20-30%).
Vetten werden jarenlang gestigmatiseerd, maar zijn ondertussen uit het verdomhoekje gehaald. Ondertussen worden koolhydraten geviseerd. Kan je even uitleggen welke types koolhydraten er precies zijn?
Koolhydraten kunnen worden onderverdeeld in verteerbare niet verteerbare koolhydraten. De niet verteerbare koolhydraten zijn voedingsvezel, zoals cellulose, hemicellulose, lignine, glucanen, pectine en niet verteerbare oligosachariden. De verteerbare koolhydraten kunnen worden onderverdeeld in complexe koolhydraten (zetmeel, glycogeen) en eenvoudige koolhydraten, ook wel suikers genoemd (monosachariden en disachariden). De belangrijkste monosachariden zijn glucose en fructose. De belangrijkste disachariden zijn riet- en bietsuiker en melksuiker (lactose).
Onder welk type koolhydraten valt de ‘suiker’ waarover we zo vaak slechte dingen lezen?
Suiker valt onder de disachariden. Het bestaat uit glucose en fructose.
Suiker zou het beloningssysteem in onze hersenen triggeren. Kunnen we suiker in die zin zien als een verslavende stof?
Alle voedingsmiddelen die we erg lekker vinden triggeren het beloningssysteem in de hersenen via de aanmaak van dopamine. Maar je kunt dan niet van verslaving spreken, zoals bijvoorbeeld het geval is bij heroïne. Het is niet juist om bij suikergebruik van verslaving te spreken.
Ook in fruit zitten suikers. Zijn er soorten fruit die we maar beter vermijden?
Suikers worden doorgaans snel in het lichaam opgenomen. Dat geldt voor toegevoegde suikers en ook voor suikers die van nature aanwezig zijn, zoals in fruit. Ruime inname van suikers in frisdrank en fruitsap wordt afgeraden, omdat zij door hun zeer snelle opname ons verzadigingssysteem passeren en daardoor gemakkelijk leiden tot overgewicht.
Suiker wordt geassocieerd met tal van moderne aandoeningen zoals het metabool syndroom. Hoe moeten we dit verband begrijpen?
Het metabool syndroom (of liever het insulineresistentie syndroom) is een leefstijlziekte, die ontstaat door gebrek aan voldoende lichamelijke activiteit en slechte voedingsgewoonten. Het is volstrekt onjuist om de oorzaak van deze leefstijlziekte uitsluitend aan gebruik van suiker toe te schrijven.
In het ketogeen dieet, dat de laatste jaren aan populariteit wint, mogen we slechts 5% koolhydraten nuttigen. Wat is jouw opinie over het ketodieet?
Een ketogeen dieet kan helpen om op korte termijn gewicht te verliezen zonder veel gevoel van honger. Voorwaarde voor het gebruik ervan is een goede begeleiding. Er zijn nadelen aan ketogene voeding verbonden, zoals tekorten aan voedingsvezel en onmisbare voedingsstoffen, alsmede zuurbelasting van de nieren. Op lange termijn zie ik het daarom niet als een goede oplossing. Voor een periode van bijvoorbeeld 6 weken is het aanvaardbaar.
Als je onze lezers een tip zou mogen geven, welke zou die zijn?
Zeer eenvoudig. (1): Zorg voor voldoende lichamelijke activiteit en (2): eet gevarieerd met inname van basisvoedingsmiddelen: groente en fruit, peulvruchten, graanproducten, zuivel, vis, vlees, ei, noten. Beperk inname van snacks, koek, snoep, gesuikerde frisdrank en vruchtensap en alcohol.
Zin in meer? Vul hieronder je e-mailadres in en ontvang onze nieuwsbrief.