Bart Staal is lector Werkzame Factoren in de Fysiotherapie en Paramedisch Handelen aan de HAN University of Applied Sciences en onderzoeker aan het Radboud Universitair Medisch Centrum. Bart doet o.a. onderzoek naar musculoskeletale aandoeningen, werkgerelateerde pijnklachten en sportblessures. Vandaag vragen we Bart tips om met (lage) rugpijn om te gaan.
? Bekijk Bart Staals onderzoekspagina op HAN
Bart, wat houdt jouw werkdomein musculoskeletale revalidatie in?
Bij musculoskeletale aandoeningen gaat het om het aandoeningen van het spierskeletsel of te wel het bewegingsapparaat. Ik richt me in mijn onderzoek vooral op het herstel en de revalidatie van mensen met dergelijke gezondheidsproblemen. We onderzoeken vooral rug, nek en/of schouderpijn maar ook knierevalidatie komt aan bod. Revalidatie vat ik dan breed op, het gaat hierbij niet zozeer om revalidatie in een revalidatiecentrum maar vooral ook fysiotherapie of kinesitherapie in de eerstelijn.
Een belangrijk onderwerp in je werk is lage rugpijn. Kan je voor onze lezers even uitleggen hoe dit type rugpijn ontstaat?
Lage rugpijn kan op veel manieren ontstaan. Bekend is bijvoorbeeld het blesseren of overbelasten van je rug bij het werken in de tuin of bij het tillen van meubels tijdens een verhuizing.
In lang niet alle gevallen is echter duidelijk waardoor het precies ontstaat. We spreken daarom liever van risicofactoren i.p.v. oorzaken. Bij aanwezigheid van deze risicofactoren is de kans groter dat je rugpijn krijgt. Bekende risicofactoren zijn roken, overgewicht en obesitas, aanwezigheid van andere ziektes of aandoeningen (astma, diabetes en artrose), en een hoge lichamelijke belasting tijdens het werk.
Daarnaast zijn er ook psychosociale risicofactoren die de kans op rugpijn vergroten. Hierbij moet je denken aan depressieve gevoelens, mentale belasting op het werk, gebrek aan ondersteuning van je leidinggevende en collega’s op het werk, weinig regelmogelijkheden op het werk, monotoon werk en weinig zekerheid over het behoud van een baan. Hoewel rugpijn een fysieke pijnklacht is geeft deze opsomming wel aan dat mentale factoren een belangrijke invloed hebben op de pijnklachten.
Een andere belangrijke risicofactor is het doorgemaakt hebben van een eerdere episode van rugpijn. Als je een keer rugpijn hebt gehad is de kans groot dat het nog een keer terugkomt.
Wanneer spreek je van chronische rugpijn en niet langer van acute rugpijn?
De scheidslijn die veel onderzoekers hanteren is 3 maanden. Heb je minder dan 3 maanden rugpijn dan spreekt men van acute of subacute lage rugpijn, heb je langer dan 3 maanden rugpijn dan is de pijn chronisch. Deze grens is natuurlijk enigszins arbitrair. Veel mensen weten niet meer op welke dag de pijn precies ontstaan is en dus is ook de duur van rugpijn moeilijk precies vast te stellen. Daarnaast is er vaak ook sprake van terugkerende rugpijn en kan de ernst van de pijn van dag tot dag verschillen waarbij er dagen zijn zonder pijn maar ook dagen met (hevige) pijn.
We lezen altijd dat beweging helpt bij pijnklachten. Waarom is beweging zo belangrijk?
Uit onderzoek en ook uit de praktijk is gebleken dat bewegen de pijn in positieve zin beïnvloedt. Bewegen geeft je een positief gevoel en zorgt voor afleiding van de pijn. Sommige mensen zijn angstig voor de pijn of voor een hernieuwde rugblessure en deze angst kan ook weer leiden tot meer pijn. Door te bewegen verminder je de angst voor de pijn. Daarnaast worden je rugspieren en gewrichten sterker en soepeler door te bewegen, en verbetert de bewegingscoördinatie van de rug.
Ook is uit onderzoek gebleken dat door te bewegen pijnzenuwen minder gevoelig worden. Door actief te worden of te blijven ben je tot meer in staat en zal je ook sneller je werkzaamheden weer kunnen oppakken ondanks eventueel aanwezige pijnklachten.
Tegelijkertijd kan ik me voorstellen dat sommige mensen het eng vinden om te gaan bewegen als ze rugpijn hebben omdat ze denken dat dat misschien schadelijk zou kunnen zijn voor de rug. Dit is echter uitvoerig onderzocht en dit blijkt niet zo te zijn. Bewegen is veilig. Wel is het verstandig een activiteit te zoeken die bij je past en die je leuk vindt om te doen.
Natuurlijk moet je ook je gezond verstand gebruiken. Als je gisteren je rug hebt geblesseerd bij een verhuizing en veel pijn hebt, is het niet verstandig om gelijk aan een hardloopwedstrijd mee te doen. Dan kun je beter een paar dagen wachten.
Wanneer kan het nuttig zijn om fysiotherapie/kinesitherapie te volgen bij rugpijn?
Ik zou daar niet te snel voor kiezen. Als je rugpijn krijgt is het goed om dat eerst even aan te zien en stapsgewijs zelf de activiteiten en het bewegen te hervatten. Fysiotherapie/kinesitherapie heeft in de acute fase niet veel toegevoegde waarde. Mocht er na enkele weken (4-6 weken) nog geen verbetering zijn dan is het nuttig om een fysiotherapeut of kinesitherapeut te consulteren eventueel na overleg met de huisarts.
Ben je van mening dat alternatieve therapieën zoals osteopathie en chiropraxie nuttig kunnen zijn bij rugpijn?
Als je hebt over het manipuleren van de rug (wat in de volksmond ‘kraken’ van de rug wordt genoemd) dan is er bewijs voor te vinden in de wetenschappelijke literatuur dat dat leidt tot pijnvermindering. Ik zou wel willen zeggen dat het dan idealiter gegeven moet worden binnen de context van een activerende benadering en niet dat je frequent terug moet komen voor een manipulatie.
Osteopaten en chiropractors passen manipulatietechnieken toe net zoals manueel therapeuten dat doen. Ik wil de chiropraxie en de osteopathie echter niet te kort doen door het te versmallen tot alleen manipulatie. Ik denk dat deze therapieën nuttig kunnen zijn zolang de gegeven therapie in overeenstemming is met de internationale wetenschappelijke consensus en richtlijnen over lage rugpijn. Dat betekent dat gestreefd moet worden naar geruststelling van de patiënt, het activeren van de patiënt en (wanneer relevant) het stimuleren van werkhervatting ondanks eventueel aanwezige pijnklachten.
Wanneer is een rugoperatie nodig? Wordt dit niet te vaak gedaan?
Het overgrote deel van de rugklachten (>95%) beschouwen we als aspecifiek wat betekent dat we niet precies weten waardoor de rugpijn veroorzaakt wordt. Het goede nieuws hierbij is dat deze vorm van rugpijn, hoewel de pijn vervelend kan zijn, als goedaardig beschouwd kan worden: Het wordt in de meeste gevallen vanzelf minder en geruststelling en actief blijven of worden volstaat om weer te herstellen.
Een minderheid ontwikkelt echter chronische pijn. Ook bij die gevallen heeft een niet-operatieve behandeling door een dokter, fysiotherapeut, psycholoog of revalidatieteam de voorkeur. Wanneer al die therapieën echt niet helpen kan samen met de behandelend arts in uitzonderlijke gevallen besloten worden een operatie te doen waarbij rugwervels aan elkaar worden vastgezet (spondylodese). Dit moet echt een zogenaamd ‘last resort’ zijn. Er is geen bewijs dat deze operatie beter werkt dan een niet-operatieve behandeling. Er zijn mensen die hier van opknappen maar ook veel mensen die hier nauwelijks wat mee opschieten. Dit moet per geval in samenspraak tussen dokter en patiënt bekeken worden.
Om een kort antwoord te geven op de vraag of een operatie nodig is zou ik zeggen nee of slechts in zeer uitzonderlijke gevallen wanneer alle andere therapieën niet geholpen hebben. Of dit te vaak gedaan wordt? Ik denk dat in Nederland dokters hier wel terughoudend mee zijn, de situatie in België ken ik wat dit betreft niet goed genoeg.
Naast de aspecifieke vorm van lage rugpijn zijn er ook nog specifieke vormen van lage rugpijn. Dit is bijvoorbeeld rugpijn veroorzaakt door een val, osteoporose, de ziekte van Bechterew, kwaadaardige tumoren etc. Deze vormen van rugpijn zijn veel zeldzamer.
Rug- en beenpijn veroorzaakt door een hernia is nog een andere categorie waarbij operatie overwogen kan worden. Ook in dat geval blijkt de operatie op lange termijn niet tot betere resultaten te leiden dan een niet operatief traject. Bij zeer heftige pijn en motorische uitval kan de chirurg samen met de patiënt hiertoe besluiten.
Als lector spreek je over het belang van de communicatie tussen artsen en patiënten. Hoe kan goede communicatie de behandeling van pijnklachten bevorderen?
Patiënten met lage rugpijn kunnen verkeerde ideeën hebben over de oorzaak en de prognose van hun klachten. Ze kunnen angstig zijn en bang zijn om te blijven bewegen en om weer opnieuw rugklachten te krijgen en ze kunnen somber gestemd over de prognose. Deze irreële gedachten en angsten kunnen tot meer pijn en langduriger klachten leiden.
Als dokter kun je hier onbedoeld aan mee werken door je taalgebruik, uitleg over de oorzaak van de klacht en bijvoorbeeld door mensen een röntgenfoto voor te schrijven. Op een dergelijke foto valt van alles te zien maar dat is ook bij gezonde mensen het geval. Gevonden afwijkingen worden dan al snel gekoppeld aan de rugpijn waardoor de sombere herstelverwachting alleen maar gevoed wordt.
Geruststelling, voorlichting en communicatie is dus essentieel om de patiënt op een adequate wijze te leren omgaan met de klachten. Dit is niet eenvoudig, als inhoudsdeskundigen hebben we vaak niet door welke betekenis onze woorden in de hoofden van de patiënten krijgen.
Van nekklachten tot lage rugpijn, zittende jobs eisen hun tol. Heb je tot slot een tip voor mensen die thuiswerken?
Dat klopt zeker. Als je bijvoorbeeld op een krukje aan de keukentafel je werk moet doen zoals nu wel eens voorkomt tijdens de pandemie. In de eerste plaats zou ik zorgen voor goed meubilair waarbij je rug en je benen goed ondersteund worden. Het liefst ook een stoel die in hoogte verstelbaar is zodat je die aan je lichaamsbouw kunt aanpassen.
Daarnaast is het niet zo dat er veel bekend is over wat nu een goede houding zou zijn. De beste houding is de eerstvolgende houding, m.a.w. probeer regelmatig van houding te wisselen en ga regelmatig staan of lopen. Je kunt ook staand werken als je daarvoor het meubilair hebt en dat is sowieso ook goed voor je gezondheid in het algemeen. Probeer regelmatig wandelingen te maken en bijvoorbeeld wandelend te vergaderen. Kortom, zit niet te lang achter elkaar en probeer door de dag heen veel te bewegen.